Kripto para yatırımcıları borsa seçerken nelere dikkat etmeli? Borsalar neden batar? Borsalar volatilite zamanlarında neden durur? Arbitraj ve staking nedir? Madencilik nasıl yapılır? Kripto para nasıl saklanır? Kripto paralardan faiz benzeri getiri nasıl elde edilir? Kriptrade Araştırma Direktörü Bahadır İldokuz, paradergi.com.tr için merak edilen soruları yanıtladı.
MADENCİLİK NEDİR, NASIL YAPILIR?
Kripto para madenciliği, blok zincir üzerindeki bloklara ait matematiksel doğrulama işlemlerinin çözümlenmesi diye özetlenebilir. Bu iş için ekran kartı, hard disk ve işlemci gibi donanımlar gerekmektedir. Matematiksel problemlerin çözümüne dayanan bu süreç için yüksek işletim sistemine ek olarak madencilik yapılacak olan kripto para birimi için oluşturulan sanal para cüzdanında belli bir miktar tutulan kripto paraya gereksinim vardır.
Proof of stake yönteminde ise madencilik için donanım yerine stake edilen kripto varlık yeterli olmaktadır. Bu yöntem enerji kullanım ve yüksek hesaplama gücü avantajına sahip olmadan gelir elde etmenize olanak sağlamaktadır. Bitcoin ve Litecoin gibi kripto paralar proof of work yöntemi ile çalışırken GPU madenciliğine dayanır. Ekran kartı bu tip madencilik için en önemli donanımdır. ASIC madenciliği ise daha çok kurumsal olarak bu işi yapan firmalar tarafından kullanılan en son teknoloji donanımları içerir. Bulut madenciliği ise şirketlerin kiraladığı işlem gücünü kullanarak belirli bir komisyon karşılığında yapılmaktadır.
Kripto para madenciliğinin 3 ana fonksiyonu vardır:
-Kripto para üretimi
-İşlem onaylama
-Ağ güvenliğinin sağlanması
Kripto para ağında oluşturulan sanal cüzdanlardan gönderilen işlemlerin bloklara eklenmesi için madenci tarafından doğrulanarak onaylanması gerekmektedir. Bloklardaki bilgilerin şifrelenmesi için de matematiksel problemlerin çözümü gerekmekte olup onaylanan her blok birbirine eklenerek blok zincirin sağlam bir şekilde çalışması sağlanır. Madencilerin varlığı ile blok zincirin hesaplama gücü artar ağa yönelik saldırıların engellenmesi artan blok sayısı ile daha da zorlaşır.
Kriptrade Araştırma Direktörü Bahadır İldokuz
BİTCOİN MADENCİLİĞİ İLE DİĞER KRİPTO PARALARIN MADENCİLİĞİ AYNI MIDIR?
Çoğu kripto para birimi ilk başlarda Bitcoin gibi proof of work metodunu kullanırken, sonrasında ana akım olarak proof of stake metodu kullanılmaya başlandı. Proof of work metodunu kullanan kripto paraların madenciliği, yöntem olarak yüksek hesaplama gücüne dayalı madencilik tipleri ile yapılmaktadır.
Eskiden (blok sayısı bu kadar artmamışken) yüksek hesaplamaya gerek duymayan CPU tabanlı madencilik bu iş için yeterli iken günümüzde ekran kartına dayalı hesaplama gücü daha yüksek olan GPU tabanlı madenciliğin daha hızlı olduğu tespit edildi.
Bazı kripto paraların madenciliğinde ise HNT gibi, modem benzeri sinyal alıp veren özel donanımların kurulumu söz konusu olup sağladığınız hizmet karşılığında gelir elde etmeniz mümkündür. Bir diğer örnek ise FIL koindir. Saklama/depolama hizmetine açtığınız donanımınıza kira getirisi gibi ödül koinler alırsınız. Sonuç olarak her projenin kendine özgü madencilik çeşitleri olabilmektedir.
MÜŞTERİLER MADENCİLİK YAPMAK İSTESE BUNU NASIL YAPABİLİRLER?
CPU tabanlı, GPU tabanlı, FPGA tabanlı ve bulut tabanlı madencilik çeşitleri bulunmakta olup son zamanlarda profesyonel şirketler Asic tabanlı yüksek teknoloji donanımlarla madencilik yaparken müşteriler içinse en uygunu GPU tabanlı ya da bulut tabanlı madencilik olarak göze çarpmaktadır. GPU tabanlı için yüksek hesaplama gücüne sahip bir ekran kartı gerekmektedir.
STAKING NEDİR, NE İŞE YARAR?
Stake etme kripto parayı belli bir cüzdanda belli bir süre tutmayı ve ağ üzerinde belirlenen işlemleri yapmayı gerektirir. Proof of stake algoritması ile çalışır. Stake işlemi için blockchain üzerinde kurmuş olduğunuz bir cüzdana ve bu cüzdanda ilgili kripto parayı tutmanıza gerek vardır. Bir borsada yer alan cüzdanınızda tutulan kripto paranızı stake etmeniz halinde her kripto paraya göre değişen oranlarda yıllık belli bir miktar para aktarılır. Staking havuzundaki işlemleri çoğu borsa kendisi yapmakta olup oranlarla ilgili değişiklik yapılması ihtimali ise her daim bulunmaktadır.
ELİMİZDE TUTTUĞUMUZ KRİPTO PARALARDAN FAİZ BENZERİ GETİRİ NASIL ELDE EDİLİR?
Kripto paralardan pasif gelir elde etmenin birkaç yöntemi bulunmaktadır:
Stake etme: Bir borsada yer alan cüzdanınızda tutulan kripto paranızı stake etmeniz halinde her kripto paraya göre değişen oranlarda yıllık belli bir miktar para aktarılır. Staking havuzundaki işlemleri çoğu borsa kendisi yapmakta olup oranlarla ilgili değişiklik yapılması ihtimali ise her daim bulunmaktadır.
Borç verme: Elinizde tuttuğunuz kripto parayı belli bir süre kitleyerek P2P eşler arası borç verme platformu vasıtasıyla borsa tarafından belirlenen oranlarda getiri elde etmenize olanak sağlar.
LightningNode Çalıştırma: Yeni kullanıcılar için karışık olsa da temelinde ödeme kanalları için gerekli likiditenin yaratılması üzerine kurulur. Lightning network blockchain temelli zincir dışı mikro ödeme ağıdır ve blockchaine anında transfer olmayan hızlı işlemler için kullanılır. Lightningnode sahibi ödeme kanallarına kitlediği kripto para ile likiditeyi ve network kapasitesini arttırırken sahip olduğu node üzerinden yapılan ödemelerden masraf alarak gelir elde edebilir.
Çatallama ve airdrop: Hard fork yapılacağı tarihte ilgili koinleri tutarak fork sonrası çıkan her rakip zincirde token sahibi bakiyeye sahip olmuş olur. Airdroplarda da benzer şekilde airdrop tarihinde cüzdan adresine sahip olmak yeterlidir. Borsalar genellikle özel müşterilerine airdrop yapmakta iken özel anahtarlar talep edilmez ve edildiği takdirde dolandırıcılık ihtimali çok yüksektir.
ARBİTRAJ NEDİR, NASIL YAPILIR?
Arbitraj tanımı gereği risksiz getiri elde etmektir. Yani aynı varlığa ait kote edilen fiyatlar arasında oluşacak bir farklılığın değerlendirilerek kar elde edilmesi (ucuz olan borsa/pazardan alıp pahalı olan borsa/pazarda satmak) işlemidir. Arbitraj işlemini yapan arbitrajör işlem ücreti, zamanlama ve kote edilen fiyat farklılığından doğan kar marjı faktörlerini baz alarak finansal yada finansal olmayan bir varlığı ucuz olan piyasadan alıp pahalı olan piyasada satarak risksiz kar elde edebilir. Genellikle bu tip işlemler likiditesi yüksek satılmaya hazır finansal varlıklar alınıp satılarak yapılır.
ARBİTRAJ İLE NASIL PARA KAZANILABİLİR?
Arbitraj karını etkileyen faktörler arasında işlem/komisyon ücretleri, finansal varlığın başka bir pazara taşınma maliyeti, taşıma süresi ve fiyat oynaklığı yer almaktadır. Tüm bu unsurlar arbitraj işlemine olanak veriyorsa, kripto paraya ait A borsasında kote edilen fiyat ile B borsasında kote edilen fiyat arasındaki arbitraj imkanını değerlendirmek için arbitrajör borsalardaki cüzdanları arasında kripto paranın transferini gerçekleştirir (bu süre blockchain ile birlikte saniyeler içinde gerçekleşir) ve pahalı olan fiyatın olduğu borsada kripto parasını satarak para kazanabilir.
BORSALAR ARASINDAKİ FİYAT FARKLARI ÜZERİNE İŞLEM YAPARAK PARA KAZANMAK MÜMKÜN MÜ?
Teknik olarak mümkün olmakla beraber bazı engeller de yok değil. Örneğin bazı borsalarda alıcı ve satıcı sayısı yüksek olduğu fiyat marjı çok düşük olabiliyorken bazı borsalarda bu söz konusu değil. Benzer şekilde bazı borsalar piyasaya/markete satış seçeneği sunarken bazılarında bu seçenek bulunmuyor ve istediğiniz fiyat seviyesinden satışın gerçekleşmesi için beklemek zorunda kalabiliyorsunuz ve bu durumda fiyatın kaçma ihtimali her zaman bulunmakta. Bu sebeple kripto varlığa ait likiditeye ek borsadaki alıcı-satıcı sayısı, derinliği ve piyasaya satma seçeneği gibi faktörler arbitraj imkanını kısıtlayan unsurlar olarak göze çarpmaktadır.
KRİPTO PARA NASIL SAKLANMALI?
Sıcak ve soğuk cüzdan ayrımının temelinde internet bağlantısının kullanılmasıdır. Sıcak cüzdanlar ister borsalardaki dijital alt cüzdanlar olsun isterse internet bağlantısı kullanan mobil uygulamalar olsun, internet kullanmayan soğuk cüzdanlara göre dolandırıcılığa daha açıktır.
BORSALAR NEDEN VOLATİLİTE ZAMANLARINDA DURUR VEYA İŞLEMLERE İZİN VERMEZ?
Her finansal kuruluş gibi borsalar da özü itibariyle bir aracılık hizmeti sunmakta olup temel gelir kaynakları ise işlem ücretleri ve komisyonlardır. Dalgalanmanın yüksek olduğu dönemlerde sağlıklı fiyat oluşumları olmadığı için borsaların zarar etmeden fiyat vermeleri ancak ve ancak pozisyonu kapatacağı kurum veya başka bir borsadan fiyat almaya devam etmesi şartına bağlı olarak yüksek spread ile mümkündür. Yani al-sat fiyat farkının açılması gerekmekte bu şekilde fiyatlama yapmak istemeyen borsalar fiyat vermeyi durdurur. Bir diğer faktör ise pozisyonu kapattığı kurum veya kuruluştan fiyat alamamasıdır. Buna ek olarak borsa sistemlerinin yoğun işlem hacmini kaldıramaması ise bir diğer sebep olabilmektedir.
YURT DIŞI BORSALARI KULLANMANIN AVANTAJLARI, DEZAVANTAJLARI VE RİSKLERİ NELERDİR?
Regülasyona tabi olmayan kripto para sektöründe yurtdışı borsaları kullanmak yasal süreçler için oldukça risklidir. Yerli borsalar her ne kadar hali hazırda bir düzenleme olmasa da ticaret bakanlığından aldığı izne tabi olması ve bir tüzel kişilik olması sebebiyle yasal takip yolları halen açıktır. Bu sebeple yerel borsaların en büyük avantajı olası hak mahrumiyetlerinde muhatabınıza ulaşabilmenizken yurtdışı borsalarda böyle bir durum söz konusu değildir. Fakat yurtdışı borsalar size belli bir özgürlük alanı sağlamakta olup istediğiniz işlemi çok daha geniş bir kripto para yelpazesiyle yapmanıza olanak sağlamaktadır.
BORSA SEÇERKEN YATIRIMCININ NELERE DİKKAT ETMESİ GEREKİR?
Yerli borsaları seçerken regülasyon olmamasından ötürü, borsa kurucu ortaklarının sicillerinin temiz olması öncelikli bakılacak kriterdir. Buna ek olarak çalışanların finansal piyasalardaki tecrübe ve birikimleri, daha önce çalıştıkları kurumlar, borsanın arkasındaki sermaye gücü, işleyiş yapısı, sistemlerinin hızı ve belki de en önemlisi müşteri ilişkilerinin çözüm odaklı ve ulaşılabilir olmaları bakılması gereken hususlardır.
BATAN BORSALAR NEDEN BATAR?
Batan borsalar da diğer kurumlar gibi nakit yönetimini ve riski düzgün yönetmediği için batarlar. Pozisyon almayıp doğrudan hedge eden finansal kuruluşlar her ne kadar görece düşük komisyon gelirlerine razı olsalar da pozisyon riski taşımadıkları için risksiz getiri elde etmektedirler. Pozisyonun tamamını üstünde taşıyan veya bir kısmını üstünde taşıyan fakat bunu belli bir risk-getiri hesabına göre yönetmeyen borsaların piyasanın terse gittiği zamanlarda zarar etmesi kaçınılmazdır.
