PARA GÜNCEL/ ZEYNEP CANDAN AKTAŞ Bireysel Emeklilik Sistemi (BES), son dönemdeki atılımlarla kapsama alanını genişletiyor. 18 yaşının sisteme girebilmesi ve vatandaşlık almak isteyen yabancıların da BES'e dahil olabilmesiyle daha geniş bir tabana oturan sistemde, OKS (Otomatik Katılım Sistemi) dahil 13 milyon kişiye ulaşıldı. Sistemdeki toplam birikim de 300 milyara dayandı. Bunun 248 milyarı gönüllü BES katılımcılarının kendi birikimleri, 30 milyarı devlet katkısı fonları ve 20 milyarı da çalışanların birikimlerinden oluşuyor. Gelin bu hafta sistemin 30 Haziran 2022 itibariyle resmini çekelim, durumunu ortaya koyalım.
GENÇLİK İKSİRİ 18 YAŞ ALTINDAN
Geçen yıl yürürlüğe giren 18 yaş altının sisteme dahil edilmesi uygulamasıyla bir yılda sisteme dahil edilen çocuk ve gençlerin sayısı 400 bini aştı. Çocuk ve gençler için sistemde biriken tutar da neredeyse 1 milyara ulaştı. Aileler en çok yeni doğan çocuklarını sisteme dahil ediyor. Anadolu Hayat emeklilik 18 yaş altındaki katılımcı sayısının üçte birine ulaşmayı başarırken, bu grubun fon tutarının neredeyse yüzde 28'i de Anadolu Hayat Emeklilik nezdinde birikiyor.
KATKI PAYLARI ARTIYOR
Sisteme yatırılan katkı payları yıllar itibariyle artış göstererek yıllık ortalama 4,424 liraya ulaştı. Bu rakamın aylık ortalaması yaklaşık 370 lira ediyor. Ülkemizin gelir şartlarında 370 lira yüksek bir rakam olarak görülebilir. Ancak bireylerin emeklilikte beklenen refah artışını sağlamak için bu rakamın daha da artırılması gerekiyor.
SİSTEMİN EN BÜYÜKLERİ
BES'te faaliyet gösteren şirket sayısı her ne kadar 15 olarak görünse de aslında beş şirket, piyasayı domine ediyor. Katılımcı sayısı ve fon büyüklüğü açısından Türkiye Hayat Emeklilik sistemin lideri durumunda. Gönüllü BES tarafında 2,2 milyon katılımcı ve OKS tarafında 2,4 milyon çalışan olmak üzere toplamda 4,6 milyon kişiye hizmet veren Türkiye Hayat, emeklilikte 65,5 milyar liralık bir birikim oluştu. Bu da sistemdeki toplam birikimin beşte birinden fazlasını oluşturuyor. Sistemdeki katılımcı sayısı açısından ikinci büyük şirket Anadolu Hayat Emeklilik iken, üçüncü Garanti Emeklilik, dördüncü Allianz Yaşam ve beşincisi de AgeSa Hayat olarak görünüyor. Sistemdeki katılımcıların yüzde 80'i, bu beş şirket nezdinde biriktirmeye devam ediyor.
FONLARIN GELİŞİMİ
Bireysel emeklilik sistemindeki fonlar bir taraftan portföylerindeki varlıkların değer artışlarıyla büyürken, diğer taraftan da katkı paylarıyla sisteme sürekli olarak bir akış mevcut. İçinde bulunduğumuz ekonomik konjoktürde her ne kadar varlıkların enflasyon üstü getiri sağlaması konusunda sıkıntılar olsa da sistemin halen büyümekte oluşu ve piyasadaki ucuz fiyatlardan portföylere varlıkların girmeye devam etmesi, uzun vadede bir avantaja dönüşebilir. Özellikle hisse senedi tarafında.
Peki, katılımcılar birikimlerinde hangi varlıkları tercih ediyor, sorusunun cevabı halen altın. Sistemdeki birikimin yüzde 27'si kıymetli madenlere bağlanmış. Kamu iç borçlanma araçları yüzde 16, hisse senetleri yüzde 14, kamu dış borçlanma araçları yüzde 14 seviyesinde. Geri kalan da diğer varlık grupları arasında dağılmış. Bu portföy yapısının bize söylediği şey şu: Katılımcılar enflasyondan korunmak için kıymetli madenler ve döviz cinsi varlıklara yatırım yapan fonları tercih ediyor. Hisse senetleri konusunda ise çekimser ve tedirgin eğilim devam ediyor. Hisse senetlerinin en iyi olduğu zamanlarda bile yüzde 15'i geçemiyor hisse oranları.
GETİRİLER
Sistemdeki birikimlerde altın ve döviz bazlı varlıklar yüksek yer tutsa da altının yılbaşından beri 'Ons' fiyatındaki gerileme altın fonlarının da değer kaybetmesine neden oluyor. Buna rağmen altın fonları, yılbaşından bu yana yüzde 25-30 aralığında getiri sağladı.
Döviz cinsinden varlık tutan dış borçlanma araçları ve kira sertifikası fonlarının getirileri ise yüzde 26 ile yüzde 12 aralığında değişiyor. Bu fonlarda da yurtdışındaki CDS (Kredi Temerrüt Takası) fiyatlarındaki yükseliş, getirileri vuruyor. CDS fiyatları yükseldikçe fonların portföyündeki döviz cinsi varlıkların değeri (döviz cinsinden) düşüyor. Bu da kısa vadede getirileri olumsuz etkiliyor. Ancak uzun vadede düşük değerlerden fonların portföyüne giren döviz cinsi varlıklar gelecekte iyi getiri sağlama fırsatı sunuyor.
STRATEJİ NE OLMALI?
Yaşı genç ve sistemde uzun yıllar birikim yapacak olanlar için varlık fiyatlarındaki düşüşler, alım fırsatı olarak değerlendirilebilir. Bu katılımcılar için hisse, döviz ve altın fiyatlarındaki düşüşler, aynı katkı payı ile daha fazla sayıda fon alınabilmesini sağlıyor. Emekliliğe doğru yol aldıkça ise varlık fiyatlarındaki dalgalanmalar risk oluşturabilir ve düşüşler, emeklilik döneminde daha az birikime neden olabilir. Bu nedenle emeklilik için son beş-altı yıla girildiğinde hisse, döviz ve altına yatırım yapan fonlar, her yıl yüzde 5-10 aralığında azaltılarak, TL bazlı borçlanma araçları fonları, kira sertifikası fonları ve para piyasası fonlarına geçiş yapılmalıdır.
