Dünyanın 2024 ajandası

PARA DÜNYA/ ALEV RİGEL Geleneksel olarak takvimi farklı olan uluslar var. Örneğin Julian takvimi, bütün dünyanın kullandığı Gregoryen takviminden 13 gün eksik. Kore takvimi 4358, Thai'lerin güneş takvimi 2567, Etiyopya takvimi 2017, Burma takvimi 1387, Bangladeş takvimi 1432 yıllarını gösteriyor olabilir. Çin takviminin, 4722 veya 4515 yılında olduğu kabul edilebilir. Hintliler ise 2081, 1946 veya 5125 yılını kutlayabilirler. 1930'larda New York'lu Elisabet Achelis, Gregoryen takviminde reform yapıp "Dünya Takvimi"ni önerdiyse de kabul görmedi. Biz 1582'de yürürlüğe giren Gregoryen takvimine bakalım. Yani 2024'e.

BRICS

Yeni yılın ilk günlerinde Mısır, Etiyopya, İran, Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri, BRICS'e katılacak. Brasil (Brezilya), Russia (Rusya), India (Hindistan), China (Çin), South Africa (Güney Afrika) tarafından kurulan BRICS'in, 2050 yılında siyasi ve ekonomik bir güç olarak etkisini göstereceği tahmin ediliyor. Çünkü şimdiden dünya nüfusunun yüzde 42'sini temsil ediyorlar. Bu ülkeler, 20 trilyon doları aşan, gayrısafi iç hasılaya sahipler. Bu da dünyada üretilen bütün mal ve hizmetlerin dörtte birini oluşturuyor. Bu ülkeler övgülere olduğu kadar eleştirilere de konu oldular. BRICS; eşitlik, karşılıklı olarak devlet işlerine karışmama ve ortak çıkarlar üzerine kurulu. Yeni katılımlarla birlikte BRICS kısaltmasının uzayıp uzamayacağı da merak konusu.

Covid19

Bütün dünyada milyonlarca insanın canına mal olan Covid19, "yöresel" bir hastalık olarak kalacak. Hiçbir hastalığın kökü tamamen kazınamıyor. Dünya Sağlık Örgütü WHO'ya (World Health Organization) göre Covid19, grip gibi bir soğuk algınlığına dönüşecek. Tıbbi terimiyle "endemik" (yöresel) olacak. Daha önceki gibi "pandemik" (küresel) olmaktan çıkacak. 2024'ün mayıs ayında Cenevre'de, "pandemi antlaşması" imzalanacak. Covid19'dan olumsuz etkilenen ülke liderleri, böyle bir antlaşmanın işe yarayacağından emin değiller ama yine de bir önlem alma gereği duydular. Sağlık sistemi çöken ülkeler, bir daha böyle bir felaket yaşamak istemiyor. Sorun; felaketlerde aşı ve tıbbi malzeme satışından sonuna kadar kâr düşüncesiyle mi hareket edilecek yoksa insan hayatını kurtarmak için ahlaklı ve sorumlu mu davranılacak.

Elektrikli araçlar

İstatistiklerde geçen yıl küresel olarak, elektrikli araç sayısının 27 milyona yakın olduğu görülüyor. Bu sayı, çok az. Benzin ya da mazotla çalışan araç sayısı bir milyar 474 milyon. Halen satılan her yüz araçtan 14'ü elektrikli. 2020 yılında bu oran yüzde 5'ti. Benzinli ve elektrikli araç sayısını dengelemek için bile elektrikli araç satışının çok yüksek oranlara çıkması gerekiyor. Aslında sağlıklı rakamlara ulaşmak çok zor. Çünkü yollarda hem benzin hem elektrikle çalışan hibrit (melez) araçlar da var.

* Geçen yıl satılan elektrikli araçlarla birlikte halen yollarda olan elektrikli araç sayısının toplamı.

Ekonomi

Tahmin edilmesi en zor konulardan biri de ekonomidir. Dünyaca ünlü Moody's, Standard&Poors, Fitch, Morgan Stanley gibi şirketler, ekonomi tahminlerini sık sık revize ederler. İşler yolundayken umulmadık bir gelişme, insanların çarşı-pazar ekonomisinden, ülkelerin ekonomi politikalarına kadar herşeyi altüst edebilir. 2024 için yapılan tahminler şimdilik olumlu. Dünya ekonomileri, Covid19 ve ardından gelen Ukrayna-Rusya savaşının olumsuz etkilerini yeni yılda silebileceği inancında.

Endonezya

Ülke, 17 Ağustos'ta yeni bir başkente kavuşacak: Nusantara. Eski başkent Cakarta, zayıf toprak yapısı nedeniyle milim milim battığından, yıllar önce bu karara varıldı. Yeni başkent, Borneo Adası'nın doğusunda, Kalimantan eyalet sınırları içinde yer alacak. İnşaatına iki yıl önce başlanmıştı. Bu kadar kısa sürede bir başkent yapmak kolay değil. Hedeflenen tarih bu. Ama tarih değişebilir.

Güneş panelleri

Güneş enerjisini kullanan paneller o kadar ucuzladı ki, ABD'de 1 watt'lık güç başına maliyet, 90 cent'e kadar düştü. Ama yine de çatınızı güneş panelleri ile kaplamanız sizin hemen kâra geçeceğiniz anlamına gelmiyor. Maliyeti 10 yılda çıkarıyorsunuz. Panellerin ömrü zaten 25 yıl. 15 yıllık bir kazancınız oluyor. Adı "güneş paneli" ama panellerinizin güneş görmesi gerekmiyor. Hava yağmurlu da olsa gün ışığı alsınlar yeter. Ama bakımı biraz zahmetli. Panellerin kirlenmesi, kapasitenin düşmesi demek. Onları sık sık yıkamalısınız. Çatınızdaki panelleri yıkamak da kolay bir iş değil.

İndiyum bitti

Zayıf metal sınıfında olan İndiyum kaynakları, yeni yılda tükenmiş olacak. İlk kez 1863'te Alman kimyacılar tarafından bulunan ve pek bilinen bir cevher olmayan İndiyum, işlenerek yumuşak ve kolayca dövülebilen bir metale dönüştürülüyor. Yarı iletken araştırmalarında, bazı metallerin üzerinin ince bir filmle kaplanmasında, diş alaşımlarında, çekirdek reaktörlerinde kullanılan İndiyum'un yer kabuğunda bulunma oranı yüzde 1.1'di. Çok zehirli olmamakla birlikte, doğrudan kana karışması, tehlike arz edebiliyor.

İnternet

İngiltere mevzuatına göre kurulmuş danışmanlık şirketi Deloitte, internet hızlarının sınıra dayanmakta olduğunu bildiriyor. Buna göre en çok kullanılan uygulamaların en az yüzde 90'ı, 2024'te daha yüksek bit oranlarına çıkamayacak ya da limitleri zorlamayacak (Bit oranı, birim zaman başına işlenen bit sayısıdır. Basit olarak bilgisayar üzerinden verilerin aktarım hızı olarak da açıklanabilir).

Jimmy Carter

ABD'nin eski başkanlarından Jimmy Carter, 1 Ekim 2024'e kadar yaşarsa, ülke tarihinin 100 yaşını görecek ilk başkanı olacak. Emeklilik hayatı 42 yılı buldu. Pek çok kişinin çalışma hayatından daha uzun. George Herbert Walker Bush'un (baba Bush) 2018'de ölümünden sonra en yaşlı ABD başkanı unvanı, Carter'a geçmişti. Ama kendisi hasta. Yine de hastanede iyi bir bakım görmek yerine son zamanlarını evinde, ailesiyle birlikte huzur içinde geçirmeyi tercih ediyor.

Mobil internet

Küresel mobil web trafiği, 348 exabyte'a çıkacak. İnternet trafiğinin yüzde 50'den fazlası, cep telefonlarından ve internet bağlantılı ev cihazlarından geçecek. Bilgisayarlarla uzaktan ilgilenenler bile "byte" olarak ifade edilen kapasitelere aşinadır. 1 exabyte demek, 1'in yanına 18 sıfır koymanız anlamına gelir. Bu da milyar kere milyardır. Bu muazzam rakam, sadece cep telefonlarından girilen internet trafiği içindir. Akıl almaz kapasiteleri olan bilgisayarların kullandığı "byte"lardan söz etmiyoruz bile. Byte'ı bir kez daha hatırlayalım. 8 bit'lik dizilim boyunca 1 ve 0 değerlerini alan karakter birimi. Bu, harf de olabilir sayı da.

Nüfus

Dünya nüfusu, 2024'ün sonlarına doğru 8.5 milyar civarında olacak. Küresel nüfusun bir milyarı bulması için 300 bin yıl geçmesi gerekti. Sekiz milyara ulaşması ise sadece 222 yıl aldı. Ancak nüfus, iki kez ciddi olarak geriledi. 1315-1317 arasındaki "Büyük Açlık" ile 1346-1353'te "Kara Ölüm" olarak da bilinen Veba Salgını'nda milyonlarca insan öldü. O tarihlerde dünya nüfusu ortalama 370 milyondu. İnsanlığın ortaya çıkışından bu yana dünyada toplam 115 milyar insanın yaşadığı tahmin ediliyor.

Olimpiyatlar

Kış Gençlik Olimpiyatları, 19 Ocak – 2 Şubat tarihleri arasında Güney Kore'nin Gangwon kentinde yapılacak. Ama gözler daha çok, 26 Temmuz – 11 Ağustos arasında Paris'te yapılacak Yaz Olimpiyatları'nda olacak. Paralimpik Oyunlar (engelli sporcuların katıldığı oyunlar) da Fransa'da organize edilecek. Yaklaşık 4 milyar kişi tarafından izlenecek. 41 farklı tesiste 10 bin 500 atlet yarışacak. 20 bin akredite gazeteci (oyunları takip etmesine önceden izin verilmiş gazeteciler) oyunlarla ilgili haberler vermekle görevli olacak. Atletlere her gün, 600 binden fazla öğün, yemek çıkarılacak. 28 spor dalına bu kez dört spor daha eklendi: Break dans, sportif tırmanma, skateboard ve sörf.

Seçimler

40'tan fazla ülkede ulusal seçimler yapılacak. 2024, belki de en çok seçim yapılan yıl olacak. Yapay Zeka'nın seçmenleri etkilemesi bekleniyor. Bangladeş, Çin Halk Cumhuriyeti, Finlandiya, El Salvador, Pakistan, Endonezya, Portekiz, Rusya, Ukrayna, Panama, Dominik Cumhuriyeti, Meksika, Avrupa Parlamentosu, Litvanya, Uruguay, ABD, Slovakya, Hindistan, Sri Lanka, Ruanda, Moldova, Gürcistan, Venezuela, Romanya, seçim yapılacak ülkelerden bazıları.

Şarj istasyonları

Avrupa Birliği sonunda, cep telefonlarının şarj istasyonlarını da standarda bağladı. Yeni yıldan itibaren Birlik üyesi ülkeler içinde cep telefonu kullanan herkes, şarj işini standart fişlerle gerçekleştirecek. USB-Type C olarak bilinen bu konnektörler, 24 pin'li (uçlu). Her markanın şarj için değişik konnektör kullanması üzerine alınan bu karar, pek çok elektronik cihazın ve yardımcı unsurlarının çöpe atılmasını, tamamen önlemese de azaltmayı hedefliyor. Ayrıca hızlı şarj kabiliyeti olan Type-C'ler, eski cep telefonlarında kullanılamıyor. Teknoloji şirketlerinin yüzde 57'si, enformasyon iletişim sektörüne dünya çapında yoğun yatırım yapıyor.

Trump faktörü

İngilizlerin haftalık ekonomi dergisi The Economist, ABD'nin eski başkanı Donald Trump'ın yeniden başkan olma girişimlerini "dünyaya en büyük tehlike" olarak niteledi. Dergi, Trump'ın ikinci dönem seçilmesinin hem ülkesini hem dünyayı birinci dönemden daha tehlikeli bir hale getirmesinden duyulan endişeyi vurguladı. Yeniden aday olacağını şimdiden açıklayan mevcut başkan Joe Biden, önümüzdeki kasım ayında yapılacak seçimlerde Trump'a karşı zorlanabilir. Henüz erken olmakla birlikte kamuoyu yoklamalarında Joe Biden'ın oy kaybettiğine, Trump'ın da yüzde 40-45 arası bir oy potansiyeline sahip olduğuna dikkat çekildi. Trump, 15 Kasım 2022'de Florida'daki malikhanesi Mar-a-Lago'da adaylığını duyurmuştu.

Uçaklar

Hidrojen ve elektrik gücüyle çalışan ilk uçaklar, Londra ve Rotterdam arasındaki seferlerine resmen başlayacak. Böylece emisyonu sıfır olan uçuşlar dönemine geçilmiş olacak. Yolculuk, ZeroAvia'nın 18 kişilik Dornier tipi uçağıyla yapılacak. Aslında hidrojen, elektrik üretmekte kullanılıyor. Daha önce yakıt hücreli (fuel cell) sistem, otomobillerde başarıyla denenmişti. Elektrik, lityum-iyon bataryaların desteğiyle uçak pervanelerini döndürecek. Sadece bataryalı veya yakıt hücreli uçaklar denenmiş, mühendisler sistemleri yeterli bulmamıştı. Uçağın menzili, 926 km. İki kentin havaalanları arasındaki mesafe ise 321 km. Şirket, faaliyetlerini hem İngiltere'de hem de ABD'de yürütüyor.

Uzay

Amerikan Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi NASA (National Aeronautics and Space Administration), "Artemis" adlı Ay programını başlatıyor. Bu programda, Ay üzerinde araştırmalar yapılacak. Mars'a yolculuk için Ay'ın bir sıçrama tahtası gibi kullanılması planlanıyor. Avrupa Uzay Ajansı ESA'nın (European Space Agency) ortaklığında yürütülecek projede, Ay'a iki astronot gönderilecek. ABD, 1972'deki Apollo 17 seyahatinden bu yana ilk kez Ay'a insanlı uzay aracı gönderiyor olacak. Öncelikli amaç, Ay'da sürekli bir üs kurmak (Artemis, Yunan mitolojisinde "doğa" tanrıçasıdır).

NASA ayrıca, "Psyche" programını da başlatıyor. Görevi maden zengini asteroid'lerdeki cevheri dünyaya getirmenin yolunu bulmak. Uzay aracı, hiçbir asteroid'e inmeyecek. Sadece maden varlıklarının nasıl elde edileceği üzerine incelemeler yapacak. Asteroid'ler Mars ve Jüpiter arasında yer alıyor.

Yapay zeka

Yapay zeka genellikle insanların kendi zihinleriyle ilişkilendirdiği öğrenme ve problem çözme gibi bilişsel eylemleri taklit eden makineleri tanımlamak için kullanılıyor. Yapay zeka, bilgisayarların kendisiyle yaşıt. 1940'larda bilim insanlarının çabası, bilgisayarları zeki makineler yapmaktı. Ancak o yılların odalar dolusu bilgisayarlarının, basit bir çarpma işlemini yapmak için bile birkaç saniye düşünmeleri gerekiyordu. Bu nedenle yapay zeka projeleri rafa kaldırılmıştı. Yapay zekayı ilk kez 1997'de gördük. "Deep Blue"adlı bilgisayar, 11 Mayıs günü, Dünya Satranç Şampiyonu Garry Kasparov'u yenmeyi başarmıştı. IBM tarafından geliştirilen Deep Blue, üç dakikada 540 hamle hesaplayabiliyordu. Aynı bilgisayar bugün üç dakikada 36 milyar olası hamleyi hesaplıyor. 1985-2000 yılları arasında unvanını koruyan Kasparov, sonunda kime yenildi dersiniz. "Sen satrancı bırak, çocuk doğur" dediği Macar kadın satranç oyuncusu Judith Polgar'a.

Yeşil çelik

İsveç'in kamyon üreticisi Scania; kamyon, otobüs ve diğer ağır vasıtalarında, çevreci yöntemlerle (fosil yakıtlar kullanılmadan) elde edilen çelikten yararlanacağını açıkladı. Hedef, her ne kadar dört yıl sonrasını gösteriyor olsa da başlangıç olması ve diğer üreticilere de örnek teşkil etmesi açısından önemli bir gelişme. 1960'lı yılları yaşamış olanlar, İstanbul'da ulaşımda Scania-Vabis belediye otobüslerinin kullanıldığını hatırlayacaktır. O kadar çok gürültü yaparlardı ki, yaşlılar durağa daha sessiz otobüslerin gelmesini beklerdi. Vabis (Vagnfabriks Aktiebolaget i Södertälje), aslında bir vagon fabrikasıydı. 1891'de kurulan şirket, 1911'de Scania'ya bağlanmıştı. Scania da 2008'den bu yana Alman Volkswagen Group'a ait.