PARA DÜNYA/ ALEV RİGEL ABD'de en kârlı işlerden biri, "1 Dolar" mağazası açmaktır. Bu mağazaların, değişik markalar adı altında binlerce şubesi bulunur. En önemli özellikleri, ne alırsanız alın, fiyatının sadece bir dolar, bazen de 99 cent olması ya da öyle görünmesidir. Amerikan yollarında, ünlü süpermarket zinciri Walmart'ın TIR'larından çok, 1 Dolar mağazalarına mal yetiştirmeye çalışan TIR'ları görürsünüz. Bu mağazalardan aldığınız ürünlerin fiyatı aslında hiç "1 dolar" olmaz. Çünkü hem 1 dolardan pahalı ürünler de vardır, hem de kasada katma değer vergisini eklerler. Yine de her Amerikalı, 1 dolar mağazalarını gezmeye bayılır. Çünkü ürün yelpazesi neredeyse her gün değişir. Evinizin ve mutfağınızın ihtiyaçlarının yüzde 30-40'ını 1 dolar mağazalarından karşılayabilirsiniz. Öyle ki süpermarketlerde 23 dolara satılan bir galonluk (3.75 litre) hardalı, 1 Dolar mağazasında, 1 dolar gibi inanılmaz bir fiyata alabilirsiniz. Sebebi, üretici firmanın ürün etiketinde önemsiz bir hata yapmış olmasıdır. Ya bir görüntü çıkmamıştır, ya renkler karışmıştır, ya da yazılarda dilbilgisi veya imla hatası olmuştur. Bu mağazaları, ürünler sürekli sirkülasyona uğradığından hemen her gün ziyaret etmek gerekir. Amerikalıları pahalılıktan koruyan mağazalardır. Fakat fiyatların astronomik düzeylerde arttığı son dönemde bu mağazaların geleceği de tehlikeye girdi.
Ülkenin zincir mağazalarından "Family Dollar", ülke genelindeki bin mağazasını kapatmak zorunda kalacağını duyurdu. "99 Cents Only" mağazaları da iflasını ilan etti. Her iki şirket de enflasyona yenik düştüklerini açıkladı. Enflasyon baskısı şirketleri zor durumda bırakırken, mağaza hırsızlarının da gelirleri önemli ölçüde düşürdüğüne dikkat çekildi. Amerikalılar, 1 Dollar mağazalarından ürün çalıyorsa, ekonomik durumlarının ne kadar kötü olduğu da anlaşılıyor.
KAPANMA GEREKÇELERİ
Oysa ekonomi uzmanları, yıllar süren stratejik hataların, iflaslara neden olduğunu iddia ediyor. İki mağaza zincirinin, büyük şirketler tarafından satın alındığı, ancak bu şirketlerin, mağazaları nasıl işleteceklerini bilmedikleri öne sürülüyor. Family Dollar'ın, çoğunluğu kentlerde olmak üzere, sekiz bin mağazası bulunuyor. Dollar Tree tarafından 8.5 milyar dolara satın alınan Family Dollar mağazaları, işletme güçlüğü içinde ticari hayatına devam edemez hale geldi. Family Dollar'ı satın alarak rakipleri karşısında avantajlı konuma geçeceğini hesaplayan Dollar Tree'nin hesapları da tutmadı. Veri analizi ve danışmanlık yapan, Londra merkezli GlobalData'nın yöneticilerinden Neil Saunders, "Kötü bir şirket evliliği, Dollar Tree'ye iyi gelmedi ve şirket bocalama dönemine girdi" diyor. Daha çok Batı Sahili ve Texas eyaletinde güçlü olan "99 Cents Only" şirketi de, attığı yanlış adımları itiraf etti ve mali güçlük içinde kaldığını müşterilerine açıkladı (ABD'nin batısında kalan Kaliforniya, Oregon, Washington, Alaska ve Havaii eyaletleri, Batı Sahili olarak bilinir). Bu şirketin mağazalarının çok büyük olduğu ve işletmesinin de zor görüldüğü, piyasa çevreleri tarafından kabul ediliyor. Dollar General'ın eski yöneticisi David D'Arezzo, zor durumdaki 1 dolar mağazaları için "Doğru iş modeli uygulayamadılar. Doğru yönde de ilerlemiyorlar" ifadesini kullandı.
Family Dollar, bu yıl küçüleceğini bildirdi. Bin mağazasını kapattıktan sonra önümüzdeki yıllarda da 370 mağazası daha kepenk indirecek. Şirket CEO'su Rick Dreiling, "Family Dollar, makro bir çevrenin kurbanıdır" açıklamasını yaptı. Dreiling, "Organize olamamış dağınık dükkanlar, yükselen fiyatlar ve gereksiz büyüme, şirketin çözemediği sorunlar olarak kaldı" dedi. Rick Dreiling, meselenin sadece son yıllardaki krizle açıklanamayacağını, uzun zaman öncesinden gelen yanlışların, şirketi zor durumda bıraktığını da sözlerine ekledi.
Dollar Tree, Family Dollar'dan daha küçük olmakla birlikte, her iki şirketin de yönetim, pazarlama ve satış stratejileri birbirinden çok farklı. Dollar Tree, daha çok banliyölerde faaliyet gösteriyor ve orta sınıf aileleri, en iyi müşterileri olarak görüyor. Family Dollar ise, daha çok gıda ve ev ihtiyaçları konusunda isim yapmış. Dollar Tree, küçük olmasına rağmen Family Dollar'ı satın aldı ama yönetemiyor. Her iki şirket, güçlerini birleştirerek en büyük rakipleri Dollar General'a üstünlük sağlamaya çalışıyor. Family Dollar mağazalarının birbirlerine çok yakın mesafede olması da satışların gerilemesine neden oluyor.
Ekonomi ve borsa haberleriyle ünlü gazete "The Wall Street Journal", Family Dollar'daki düşüş trendini, çalışanların memnuniyetsizliğini ve piyasada zorlandığını 2018 yılında açıklamıştı. Family Dollar, depolarında kemirgenler ve haşere olduğu gerekçesiyle hükümet tarafından 41 milyon 600 bin dolar cezaya çarptırılmıştı. Bunun üzerine mağazalar yenilendi. Ama müşteri üzerindeki olumsuz imajı silinemedi. 99 Cent Only mağazaları ise 2015 yılından bu yana dişe dokunur bir kâr elde edemedi.
5 cent'ten 1 dolara
ABD'de, 1 dolara değişik ürünler satan mağazalara, "1 Dollar Store" denmektedir. Bunlar iğneden ipliğe, her türlü ürünü bulabileceğiniz dükkanlardır. Süpermarket, hipermarket gibi devasa mağazalardan farklıdırlar. Eskiden bu tür dükkanlara "Nickel and Dime" (5 ve 10 cent) denirdi. Ama hayat pahalandıkça adları değişti ve günümüze 1 dolar mağazaları olarak kaldı. Şimdi 1 dolara da fazla bir şey alınamadığından, nasıl bir formül bulunacağı merak konusu. Zaten daha önce "Dollar General" ve "Family Dollar" gibi mağazalarda ürünlerin fiyatının 1 dolar olmayacağı vurgulanmıştı. Ayrıca bu tür mağazalarda satılan yiyecek maddelerinin de son kullanma tarihlerinin geçtiği biliniyor. Oysa Birleşik Krallık'ta tarihi geçmiş ürün satmak yasak (Tüketim maddeleri üzerinde yazan son kullanma tarihi aslında, "son kullanma tarihi" değildir. Ürünün bayatlamaya başladığı tarihtir. Üretici firmalar, bu tarihten sonra ürünün taze kalmasını ve lezzetinin değişmesini garanti etmediklerini beyan etmiş olurlar). ABD'de bu tür mağazaların düşük gelir grubunun yaşadığı semtlerde veya kentlerde yaygın olduğu inancı da yanlış. Örneğin Kaliforniya eyaletinde 1 dolar mağazaları, oldukça iyi iş yapıyor. Oysa bu eyalette hane başına düşen gelir 200 bin dolara çok yakın. Birleşik Krallık'ta 2007-2008 arası dönemde yaşanan finansal kriz sonrası yüksek gelir grubundaki insanlar bile, "99p stores" (99 pence mağazaları)'un müdavimleri arasındaydı. ABD'de tutulan istatistiklere göre 1 dolar mağazaları, 1998'den bu yana 77 milyar dolarlık endüstri haline geldi. Colliers International'a göre sayıları, eczaneleri bile aştı (Colliers Int, Kanada merkezli, profesyonel hizmetler sunan ve yatırım yöneticiliği yapan, 65 ülkede 400 ofisi bulunan bir şirket).
Bu işte yüksek kazanç olduğunu fark eden ilk iş insanı Frank Winfield Woolworth (1852-1919) oldu (Kendi adıyla anılan bir şirketin sahibi olmakla birlikte, küçük satışlardan büyük kazanç elde edilebileceğini de ispatlayan iş insanıydı). Woolworth'un başarısından sonra piyasayı onlarca, ucuz ürün satan mağazalar doldurdu. Piyasada "ilk" olmalarına rağmen Woolworth'un son ucuz mağazası 1997'de kapandı. Yeni açılanlar da mum, zarf, çiçek, kartpostal, kalem gibi ıvır zıvır satan dükkanlar olarak görüldü. Daha sonra üretici firmalar, defolu mallarını burada elden çıkartabileceklerini fark etti. Ucuz mağazalar sadece ABD'ye özgü değil. Diğer ülkelerde de değişik adlar altında faaliyet gösteriyorlar.
Peki, 1 Dollar mağazalarında ürünler nasıl bu kadar ucuz olabiliyor? Sebep sadece defolu ve tarihi geçmiş ürünler değil. Bunun yanı sıra mağazalarda minimum sayıda personel çalışıyor. Bu nedenle bu tür bütün mağazaların içerisi dağınık. Çalışanlar da minimum ücretler alıyor. Bir kasiyerin yıllık maaşı 28 bin dolar. Yani ayda 2 bin 333 dolar. Üstelik bu rakamdan, vergi ve sağlık sigortası gibi bazı kesintiler de düşülüyor. Mağaza müdürünün bile yıllık maaşı 104 bin doları geçmiyor. Bu da ayda brüt, 8 bin 660 dolar demek. Müdür hariç bütün çalışanlar, her tür işi yapıyor. Raflara yeni mallar doldurmaktan, dükkan temizliğine kadar. Bazen mağazalarda tüm personelin aynı anda işi bıraktıkları bile oluyor.
