ALEV RİGEL/ ABD ile Çin arasındaki ticaret anlaşmaları, iki ülkenin devam eden ticaret savaşının en büyük sorunlarından biri olan "nadir toprak mineralleri" sorununu çözmeyi amaçlıyor. Çin, ABD yönetimine verdiği, hayati önem taşıyan nadir toprak metallerini serbest bırakacağına dair bir taahütte bulunmadı. ABD şirketlerine daha önce verilen nadir toprak lisansı garantileri hiçbir zaman gerçekleşmedi. Pekin, bu ayın başlarında kısıtlamalarını büyük ölçüde genişleterek kontrollerini daha da sıkılaştırdı. Aslında bir anlaşmaya varıldı. Çin, "yeni" getirilen kuralları geri çekmeyi kabul etti. Ancak geçen nisan ayında açıklanan ilk kısıtlamaların hâlâ yürürlükte olduğu görülüyor. Nadir toprak elementleri üzerindeki mücadele mevcut yönetimden önce de vardı. Çin, daha geniş kapsamlı sanayi politikasının bir parçası olarak yıllardır bu mineraller üzerinde neredeyse tam bir kontrol kurmuştu. Nadir toprak elementleri, periyodik tabloda başta skandiyum, itriyum ve lantanit'ler olmak üzere 17 metalik elementi içeriyor. "Nadir toprak elementleri" adı biraz yanlış bir adlandırma. Çünkü bu maddeler dünya kabuğunun her yerinde var. Hatta altından daha bol bulunuyorlar. Fakat çıkarılmaları ve işlenmeleri zor ve maliyetli. Aynı zamanda çevreye zararlı. Nadir toprak elementleri, akıllı telefonlardan rüzgar türbinlerine, LED aydınlatmadan düz ekran televizyonlara kadar günlük teknolojilerin her yerinde kullanılıyor. Elektrikli araçlardaki pillerin yanı sıra MRI (Magnetic Resonance Imaging) tarayıcıları ve kanser tedavileri için de hayati önem taşıyorlar.
Bu elementler, ABD ordusu için de önemli. F-35 savaş uçaklarında, denizaltılarda, lazerlerde, uydularda, Tomahawk füzelerinde ve daha birçok alanda kullanılıyorlar.
Uluslararası Enerji Ajansı'na göre, çıkarılan nadir toprak elementlerinin yüzde 61'i Çin'den geliyor ve ülke, küresel üretimin yüzde 92'sini, işleme aşamasında kontrol ediyor. Atom ağırlıklarına göre sınıflandırılan iki grup nadir toprak elementi var: Ağır ve hafif. Ağır nadir toprak elementleri, çok daha nadir. Amerika Birleşik Devletleri, çıkarıldıktan sonra nadir toprak elementlerini ayırma kapasitesine sahip değil. Stratejik ve Uluslararası Araştırmalar Merkezi'nin Kritik Mineraller Güvenlik Programı Direktörü Gracelin Baskaran, "Yıl başına kadar Kaliforniya'da çıkardığımız ağır nadir toprak elementlerini ayrıştırmak için Çin'e gönderiyorduk" diyor. Ancak Trump yönetiminin Çin'e yönelik fahiş gümrük vergileri açıklaması, bu süreci sekteye uğrattı. Çin, Amerika'nın nadir toprak elementlerinin ayrıştırılmasında Çin'e olan bağımlılığını silah olarak kullanmaya istekli olduğunu göstermiş gözüküyor. Baskaran'a göre ABD'nin Kaliforniya'da faal durumda bir adet nadir toprak madeni bulunuyor. Pekin, nadir toprak elementlerini ticaret savaşında önemli bir kaldıraç olarak kullanıyor. Son kısıtlamalar, Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanı Xi Jinping ve ABD Başkanı Donald Trump arasında önemli bir tartışma konusu oldu. Çin, bu ayın başlarında mevcut kontrol listesine beş nadir toprak elementi (holmiyum, erbiyum, tulyum, europiyum, iterbiyum) ve ilgili malzemeleri ekleyerek ihracat lisansı şartı koydu.
Bu yıl Çin'in nadir toprak elementlerine yönelik kısıtlamaları, Trump'ı ilk kez kızdırmıyor. Trump, haziran ayında yaptığı açıklamada, Pekin'in yedi nadir toprak minerali ve ilgili ürünler üzerindeki ihracat kontrollerini sürdürmesiyle Çin'in ticaret ateşkesini ihlal ettiğini söylemişti.
ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu'nun bir raporuna göre, 2020-2023 yılları arasında ABD'nin nadir toprak bileşikleri ve metal ithalatının yüzde 70'i Çin'den sağlanmıştı. Ancak Çin'in son kısıtlamaları, Trump'ın dünyanın en büyük iki ekonomik gücü arasındaki ticaret savaşında dramatik bir tırmanış olarak görüldü.
--------------------
1787'de keşfedilmişti
Nadir toprak elementleri içeren bileşiklerin elektrikli ve elektronik bileşenlerde, çeşitli uygulamaları var. Kullanılabilir saflıkta nadir toprak elementleri elde etmek, büyük miktarlarda ham cevherin, yüksek maliyetlerle işlenmesini gerektirir. Keşfedilen ilk nadir toprak minerali (1787), seryum, itriyum, demir, silisyum ve diğer elementlerden oluşan siyah bir mineral olan gadolinit'tir. Bu mineral, İsveç'in Ytterby köyündeki bir madenden çıkarılmıştır. Nadir toprak elementlerinin kullanım alanları, uygulamaları ve talebi yıllar içinde genişlemiştir.
Çin, nadir toprak elementleri rezervleri ve üretimi açısından dünyanın geri kalanına hakimdir. 17 nadir toprak elementi tozuna yönelik küresel talebin yaklaşık yüzde 90'ını karşılamıştır. Çin hükümeti, çeşitli nedenlerle 2010 yılından bu yana nadir toprak elementlerinin tedarik ve satışına kısıtlamalar getirmiştir. 2025 itibarıyla ABD ve Myanmar, en yüksek ikinci ve üçüncü miktarda nadir toprak elementi üretir. Brezilya ve Hindistan, bu metallerin ikinci ve üçüncü en büyük rezervlerine sahiptir. Nadir toprak elementleri, saf metaller olarak değil, yalnızca bileşikler halinde bulunur. Asla yüksek konsantrasyonda olmazlar. Genellikle birbirleriyle veya uranyum ve toryum gibi radyoaktif elementlerle karışmış haldedirler. Diğer malzemelerden veya birbirlerinden zorlukla ayrılabilirler. Bu da saflaştırılmalarının kolay bir iş olmadığını gösterir. Nadir toprak elementleri (NTE), doğal olarak çevrede çok düşük konsantrasyonlarda bulunur. Madenler genellikle çevresel ve sosyal standartların çok düşük olduğu ülkelerde bulunur. Bu da, insan hakları ihlallerine, ormansızlaşmaya ve toprak ile suyun kirlenmesine yol açar.
----------------
Rezerv bakımından ilk sekiz ülke:
(1) Çin: 44 milyon
(2) Brezilya: 21 milyon
(3) Hindistan: 6.9 milyon
(4) Avustralya: 5.7 milyon
(5) Rusya: 3.8 milyon
(6) Vietnam: 3.5 milyon
(7) ABD: 1.9 milyon
(8) Grönland (Danimarka): 1.5 milyon
Not: Rakamlar metrik tondur. Ayrıca; Kanada, Japonya, Malezya, Kuzey Kore, Norveç, Güney Afrika, İspanya, İsveç, Tanzanya, Ukrayna ve Birleşik Krallık'ta da rezervler vardır.
--------------
Üretim açısından ilk 10 ülke:
(1) Çin: 270 bin
(2) ABD: 45 bin
(3) Myanmar: 31 bin
(4) Avustralya: 13 bin
(5) Nijerya: 13 bin
(6) Tayland: 13 bin
(7) Hindistan: 2.9 bin
(8) Rusya: 2.5 bin
(9) Madagaskar: 2 bin
(10) Vietnam: 300
Not: Rakamlar metrik tondur.
