ZEYNEP CANDAN AKTAŞ Bütün dünyada bireysel emeklilik sistemleri, bir taraftan gelirden yapılan tasarruflarla büyümesini sürdürürken, diğer taraftan emeklilik dönemi için harcamalar üzerinden biriktirme yolları arıyor. Yurt dışında giderek yaygınlaşan uygulamalarla emeklilik için birikim potansiyeli düşük gelir gruplarının da bireysel emeklilik sistemi kapsamına alınması için çeşitli aplikasyonlar, uygulamalar geliştiriliyor. Şimdi diyeceksiniz ki, Bireysel Emeklilik Sistemi'ne (BES) katkı payı yatırmak gerekiyor. Harcama yaparken bu katkı payı nereden gelecek? Katkı payını kim yatıracak? Hatta, katkı payı kimin adına yatırılacak? Gelin, bu hafta, şimdiye kadar bireysel emeklilik konusu kapsamında hiç konuşmadığımız, dünyada da henüz başlangıç döneminde diyebileceğimiz, tüketim harcamaları üzerinden bireysel emeklilik sisteminde nasıl birikim yapılabileceği konusunu tartışalım. Belki ülkemizde de bu tür uygulamaların yaygınlaşmasına bir katkımız olur.
Öncelikle tüketim harcamaları üzerinden bireysel emeklilik sisteminde birikim yapılabilen ülkelerde, bireysel emeklilik hesapları bizdeki gibi uzun prosedürler gerektirmiyor. Uygulamaya destek veren kamu ya da özel kurumlar tarafından, bireysel emeklilik sistemine katılım işlemleri otomatik olarak gerçekleştiriliyor. Hatta çoğu zaman emeklilik hesapları bankalarda açılabiliyor.
Yurt dışında özellikle Meksika, İspanya ve Avustralya'da yaygınlaşan tüketim harcamaları üzerinden emeklilik için birikime olanak sağlayan uygulama örneklerinden bazıları şöyle çalışıyor:
1-Harcama yaptıktan sonra harcama tutarı veya belli bir oranı kadar katılımcının kendi banka hesabından bireysel emeklilik hesabına aktarım yapılıyor. Bu tür uygulamalarda katılımcı önceden talimat vererek yaptığı tüketim harcamalarının tamamı kadar veya belli bir oranında kendi hesabından emeklilik hesabına aktarılmasını talep ediyor. Böylelikle BES katılımcısı bir taraftan kendi tüketim harcamalarını frenlerken, diğer taraftan aynı miktarda bireysel emeklilik hesabına aktararak emeklilik birikimini artırmış oluyor.
2- Harcama tutarının belli bir oranının alışveriş yapılan işletme tarafından bireysel emekliliğe aktarımı üzerine çalışan uygulamalar; bunu destekleyecek işletmeler, marketler, alış-veriş merkezleri ile anlaşmalar yapıyor. Anlaşmalı bu şirketlerden yapılan alışverişlerin belli bir tutarı, uygulama tarafından katılımcıların bireysel emeklilik hesaplarına aktarılıyor. Böylece işletmeler bir taraftan hazır bir müşteri kitlesine satış yaparak satışlarını artırırken, katılımcılar da harcadıklarının karşılığında birikim yapmış oluyor.
3- Harcama tutarının belli bir oranının emeklilik şirketi tarafından bireysel emeklilik hesabına aktarımı konusunda bireysel emeklilik şirketleri destekleyici oluyor. Katılımcıların verdikleri talimatlar ve bireysel emeklilik şirketinin desteği ile yapılan tüketim harcamasının belli bir oranı, katılımcının emeklilik hesabına aktarılıyor. Ülkemizde tam olarak bu uygulamanın karşılığı olmasa da emeklilik şirketleri, özellikle yılsonlarında ek katkıları teşvik ediyor. Aralık aylarında sisteme ek katkı payı yatıran katılımcılara, çeşitli hediye çekilişleri veya BES şirketi tarafından belli oranlarda katkı desteği taahhüt ediliyor. BES şirketinin katılımcıya sunduğu ve sisteme aktarılan katkılar karşılığında devlet katkısı da alınabiliyor.
4-Harcamada kullanılan kredi kartlarındaki puanların BES'e aktarımı, tüketim harcamaları üzerinden tasarruf yapmanın yöntemlerinden biri olarak önümüze çıkıyor. Bu konuda Anadolu Hayat Emeklilik şirketinin Maksimum kredi kartlarıyla bir anlaşması mevcut. Henüz yaygın bir uygulama değil. Ancak bir emeklilik şirketinde uygulanmaya başlaması, gelecekte bu uygulamanın diğer emeklilik şirketleri tarafından da benimsenerek yaygınlaşması adına umut verici.
Giderek uzayan ömürler ve yaşlı oranındaki artış bütün ülkeleri emeklilik sistemlerinde daha fazla birikim yapmak için zorluyor. Mevcut durumda birikim yapmanın ön koşulu, gelirlerin artması. Halbuki bütün dünyada emek gelirlerinin GSYH'daki payı giderek azalıyor. Bu da tüketmek zorunda olan özellikle alt gelir grubuna, harcamalar üzerinden destek sağlayarak emekliliklerine katkı sağlayabilmek için arayışları gündeme getiriyor.
