ZEYNEP CANDAN AKTAŞ Ülkemizde sosyal güvenlik her ne kadar Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) şemsiyesi altında toplansa da halen üyelerine sosyal güvenlik hizmeti vermeye çalışan sandık, vakıf ve farklı şekilde örgütlenmiş ticari yapılar mevcut. Bunlardan SGK'nın Geçici 20. Maddesi kapsamında olan banka ve sigorta sandıklarının SGK şemsiyesi altına alınması için yasal düzenleme yapıldı, fakat henüz devir gerçekleşmedi. SGK Geçici 20. Maddesinin dışında kalan küçüklü, büyüklü pek çok kurumun BES çatısı altına alınması için 2008'de bir düzenlemeyle 10 yıllık sürede 20 vakıf ve sandıktan 22 bine yakın üye BES'e geçti ve 344 milyonluk birikim sisteme aktarıldı. Geri kalan vakıf, sandık ve sair kurumların da 2023 sonuna kadar sisteme dahil olması için bir fırsat daha verilerek geçen aralık ayında yeni bir düzenleme yapıldı. Peki, gelin, BES'e aktarılması istenen bu sandık, vakıf ve sair kurumlar kimler, BES'e aktarılmasındaki motivasyon nedir, BES'e aktarım için izlenecek yol ve yöntemler neler, onu inceleyelim.
SGK GEÇİCİ 20. MADDE KAPSAMI DIŞINDA KALANLAR
Emekliliğe yönelik hizmet veren bu vakıf, sandık ve sair kurumların pek çoğu, aktüeryal hesaplamalar yapmadığı için gelecekte hizmetlerini sürdürme konusunda oluşacak riskler, emeklilik birikimlerinin BES'e aktarılmasıyla önlenmeye çalışılıyor. BES'e aktarım yapacak vakıf, sandık ve diğer kuruluşlar; SGK'nın geçici 20. maddesi kapsamı dışında kalan ve emekliliğe dönük birikim sağlayan kurumlar, diye ifade ediliyor. Bu kurumlardan bazıları vakıf, bazıları sandık, bazıları ise dernek, şirket gibi farklı şekilde örgütlenmişler. Örgütlenme açısından bir standart olmadığı gibi, üyelerine sundukları hizmetlerde de bir standart bulunmuyor. BES'e aktarılması beklenen 50 civarındaki kurumun çatısı altında, yaklaşık 300 bin kişinin, 40 milyar liralık emekliliğe dönük birikimi olduğu tahmin ediliyor. Yönetmelik ile bu kurumlardaki birikimlerin sadece emekliliğe yönelik bölümü BES'e aktarılacak. Sağlık ve diğer hizmetler için ayrılan birikimler, eski haliyle kalmaya devam edecek.
AKTARIM MOTİVASYONU
Emekliliğe yönelik hizmet vermek üzere kurulmuş sandık, vakıf ve sair kurumlar SGK şemsiyesi altında olmadıklarından denetimi yapılamıyor. Bu nedenle bu kurumlarda yönetim zafiyetleri oluşabiliyor ve birikimlerin değerlendirilmesinde ortaya çıkan sorunlar, bu kurumların mali gücünü giderek zayıflatıyor. Ayrıca bu kurumlar aktüeryal hesaplamalar yapmadıklarından, gelir-gider dengesi açısından sıkıntıya düşebiliyorlar. Peki, bu kurumların üyelerini BES'e katılmaya teşvik eden motivasyon ne olabilir? Birinci ve en önemli neden, birikimlerin şeffaf bir şekilde ve profesyoneller tarafından yönetilmesidir. İkincisi faizsiz getiri tercih eden katılımcıların bu tercihlerine uygun yatırım yapabilecek olmaları. Üçüncü olarak, birikimler BES'e aktarıldıktan sonra katılımcıların sisteme yatıracakları katkı payları için yüzde 30 devlet katkısı alabilmeleri. Dördüncüsü, vakıf ve sandıklarda geçirdikleri sürelerin 'kazanılmış süre' olarak emekliliğe hak kazanılacak süre hesabında dikkate alınacak olması. (Kazanılmış süre, aktarım tutarının, aktarım tarihinde geçerli olan brüt asgari ücretin aylık tutarının yüzde 10'una bölünerek bulunan ay sayısıdır. Kazanılmış süre hesabında sadece tam aylar dikkate alınacak.) Beşincisi ise, vakıf ve sandıklardan BES'e aktarılacak birikimler üzerinden gelir vergisi ödenmemesi olabilir.
BES'E AKTARIM NASIL OLACAK?
Genel adıyla vakıf ve sandık olarak bahsedilen emekliliğe yönelik taahhütte bulunan kurumlardaki birikimlerin BES'e aktarılabilmesi için öncelikle bu kurumların yetkili organlarında karar alınması gerekiyor. Buradaki karara göre üyeler, bireysel veya grup olarak aktarım yapılabiliyor. Birikimin bir kısmı veya tamamı BES'e aktarılabilir. Emeklilik birikimlerinin kişiselleştirilmiş hesaplarda takip edildiği durumlarda, SEDDK (Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu) tarafından uygun görülmesi halinde yetkili organ kararı aranmayabiliyor. İster grup olarak isterse de bireysel aktarım talebi olsun, her halükarda birikimlerin BES'e aktarılabilmesi için SEDDK onayı gerekiyor. BES'e aktarım yapılırken vakıf ve sandıkların üyelerinin adına karşılık gelen birikimler ayrıştırılarak, BES şirketi nezdinde her bir üye için ayrı hesap açılıyor.
BES'e aktarılacak tutarlar bir defada veya belli taksitler halinde nakden sisteme yatırılabilirken katılımcılar, birden fazla emeklilik şirketiyle sözleşme imzalayabiliyor. Aktarımlar üzerinden giriş aidatı veya başka bir kesinti yapılamıyor. Aktarım yapıldıktan sonra vefat ve maluliyet halleri dışında, üç yıl süreyle BES'ten çıkılamıyor ve başka şirketlere geçilemiyor. Vakıf ve sandıklardan aktarılan tutarlara devlet katkısı ödenmiyor. Sandık veya vakıflarda 10 yılı ve 56 yaşını tamamlamış olan üyeler doğrudan emeklilik gelir planına geçebiliyorlar.
FİNANSAL SİSTEMİN KAZANCI
BES'e aktarılacak vakıf ve sandıklardaki birikimlerin büyük çoğunluğu mevduat veya gayrimenkul gibi alanlarda değerlendiriliyor. BES'te birikimlerin çeşitlendirilmiş yatırımlarla daha verimli alanlarda değerlendirilmesine de olanak bulunacak. Birikimlerin finansal sisteme kazandırılmasıyla sermaye piyasalarının gelişmesine, derinleşmesine de katkı sağlanmış olacak.
"MODERN BİR EMEKLİLİK SİSTEMİNE GEÇİŞ FIRSATI SAĞLANIYOR"
Uluç İÇÖZ / SEDDK Başkan Yardımcısı ve EMG Başkanı
2021 ve 2022 yılında 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ve ilgili diğer alt mevzuatta gerçekleştirilen düzenlemeler ile 2023'e kadar dernek, vakıf, sandık, tüzel kişiliği haiz meslek kuruluşu veya sair ticaret şirketinde yer alan üyelerin emekliliğe yönelik birikimlerinin Bireysel Emeklilik Sistemine (BES) aktarılmasına bir kez daha imkan sağlanmış ve aktarımın uygulama esaslarına ilişkin hususlar açığa kavuşturulmuştur. Aktarım yapan kuruluşların üyelerine, farklı statülerde klasik usulde kurulmuş yapılardan, herhangi bir hak kaybı olmaksızın, modern bir emeklilik sistemine geçiş fırsatı sağlanmaktadır. Bu kapsamda, BES'e aktarım yapan üyenin BES'e yapacağı katkılar için genel itibarıyla başta devlet katkısı olmak üzere, profesyonel fon yönetimi hizmeti, birikimlerin günlük takip kolaylığı ve vergi avantajlarından faydalanması hedeflenmektedir. Aktarım sürecinin üyelere faydaları ve süreçte öne çıkan diğer hususlar aşağıdaki şekilde ifade edilebilir.
-Katılımcıların aktarım öncesi üye olarak ilgili kuruluşlarda geçirdiği sürelerde aktarılan tutara bağlı olarak hesaplanarak BES'e aktarılmaktadır. Bu yönüyle herhangi bir süre kaybı yaşamayan ve BES'ten emeklilik süresi kazanan üyeler, BES kuralları çerçevesinde emeklilik hakkını kullanabilecektir.
-Söz konusu kuruluşlara yetim statüsünde dahil olmuş 18 yaşından küçüklerin de BES'e aktarım yapabilmesine fırsat tanınmıştır. Böylece BES'e aktarım yapılmasının önündeki tüm engeller kaldırılmaktadır.
-Aktarım yapılan kuruluşlardan halihazırda emekli aylığı almakta olan üyeler de emeklilik gelir planlarına doğrudan aktarım yaparak, BES'ten programlı geri ödeme alabilecektir.
-Aktarımdan faydalanacak üyelerin asgari üç yıl boyunca BES'te kalması gerekmektedir. Bu süre zarfında emeklilik şirketi değişikliği de yapılamayacaktır.
2022 yılında aktarımların başlaması ve ilk etapta sisteme dört-beş milyar TL dolayında bir fonun aktarılması beklenmektedir. BES'e aktarım yapan vakıf ve sandıkların sistemdeki katılımcı sayısının artışına ve daha geniş bir katılımcı tabanına ulaşılmasına vesile olacağı, böylece sistemdeki toplam tasarruf havuzunun büyüyerek ülkemizin makroekonomik istikrarına ve finansal piyasalarımızın derinleşmesine önemli katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir.
