ZEYNEP CANDAN AKTAŞ/ OKS (Otomatik Katılım Sistemi) Bireysel Emeklilik Sistemi'nin (BES) sadece çalışanlara ayrılmış kulvarı. Çalışanlar işverenleri aracılığıyla sisteme dahil ediliyor ve katkı payları maaşlarından kesilerek işveren tarafından, bireysel emeklilik şirketlerinin nezdindeki hesaplarına aktarılıyor. Katılımcı, emeklilik şirketini ve emeklilik planını seçemiyor. İşverenin çalışmayı tercih ettiği emeklilik şirketinin sunduğu ve yine işverenin tercih ettiği emeklilik planına yatırım yapıyor. Sadece katkı payları çalışanın tercih ettiği fonlarda yatırıma yönlendiriliyor.
OKS tasarlanırken çalışanların finansal okuryazarlığının düşük olduğu varsayılarak, kendilerine sunulan fon türü sınırlı tutulmuş. Ancak BES'in artık 20. yılını tamamladığı, getirilerin ayrışmaya başladığı son dönemde, çalışanların bir kısmı, gönüllü BES tarafında sunulan fonlara neden yatırım yapamadığını sorguluyor. Diğer yandan fonlara yatırım yaptığının farkında olmayan milyonlar da var..
İLK İKİ AY BAŞLANGIÇ FONU
OKS'de çalışan, işveren tarafından sisteme dahil edildiği ve ilk iki ay katkı payları başlangıç fonlarında değerlendirildiği için çalışana hangi fonları tercih edeceği sorulmuyor. İşveren sadece faizli/faizsiz emeklilik planı seçerek çalışanlarını sisteme dahil ediyor. Çalışanlar daha sonra isterlerse işverenin seçtiği faizli planı faizsize, faizsiz emeklilik planını da faizliye çevirebiliyor. Sistemde kalmaya devam edenlerin katkı payları ilk iki ay başlangıç fonlarında değerlendiriliyor. Çalışanlar ilk iki ay fon dağılım değişikliği yapamıyor. Diyelim ki, çalışan iki ayın sonunda fon dağılım değişikliği yapmadı. Çalışanın katkı payları bir yıl boyunca başlangıç fonlarında değerlendiriliyor. Çalışanlar sisteme girdiğinde zarar etmesin varsayımı altında tasarlanan başlangıç fonları zarar ettirmiyor ama getirileri de enflasyon karşısında eriyor.
STANDART FONA OTOMATİK GEÇİŞ
Çalışan ilk bir yıl fon dağılım değişikliği yapmaz ise, birikimi bir yıl boyunca başlangıç fonlarında değerlenmeye devam ediyor. Sistemde bir yılını tamamlayan çalışanın fonları, otomatik olarak standart fonlar ile değiştiriliyor. Fonlarının otomatik olarak değiştirildiğini gören çalışanlar, bundan sonra da fon dağılımının BES şirketleri tarafından değiştirileceğini düşünüyor. Peki, daha sonra BES şirketleri fon değişimi yapacak mı? Hayır, yapmayacak. Bu nedenle mevcut durumda OKS tarafındaki birikimlerin yüzde 68'i faizli/faizsiz standart fonlarda değerlendirilmeye devam ediyor.
FON DAĞILIM DEĞİŞİKLİĞİ
Aslında OKS tarafında ilk iki ay tamamlandıktan sonra çalışanlar fon dağılımını istediği zaman değiştirebilir. Onların da aynı gönüllü BES tarafındaki gibi yılda 12 kez fon dağılımını değiştirme hakları bulunuyor. Ama çalışanların çok büyük bir kısmı fon dağılımını değiştirebileceklerinin farkında bile değil.
OKS'DE PORTFÖY YÖNETİMİ
OKS, 2017 yılında uygulanmaya başlandı. Ancak OKS fonlarının kuruluşu 1-2 yıl zaman aldı. Bu nedenle beş yıllık getirilere bakıldığında agresif değişken fonların öne çıktığı görülüyor. OKS tarafında çalışanlar en erken 2028 yılının ocak ayından itibaren emeklilik hakkı kazanabileceklerine göre, sistemde halen risk alabilecek milyonlarca çalışan var demektir. Birikimlerinin getiri sağlamasını arzu eden çalışanlar, portföyünde yüksek oranda agresif değişken fonlara yer vermeli. Peki, OKS'de çalışanlar portföylerine kaç adet fon alabilir? Çalışanlar da aynen gönüllü BES tarafında olduğu gibi portföyüne 20 adede kadar fon seçebilir. Peki, 20 adet fon seçmek gerekir mi? Genelde bir portföyde en az 2, en çok da 7-8 fon olması idealdir.
HİSSE YATIRIMININ OKS KARŞILIĞI
OKS'de başlangıç fonları haricindeki diğer fonlar portföylerine hisse senedi alabiliyorlar, tabi risk seviyesinin izin verdiği ölçüde. Portföyüne en yüksek oranda hisse senedi alabilen fonlar, agresif değişken fonlar. Agresif değişken fonlarda portföy yöneticisi portföyün tamamına hisse senedi alabileceği gibi, dönemin trendlerine uygun olarak diğer varlıkları da portföye alabilir.
ALTIN YATIRIMININ OKS KARŞILIĞI
Peki, OKS fonlarında altına yatırım yapan fon var mı? Özellikle son günlerde altının yükseliş trendinde olması gözleri altın fonlarına çevirdi. Evet, OKS fonlarında da altına yatırım yapan fon var ama gönüllü BES tarafındaki kıymetli maden fonları gibi portföyünde yüksek oranda altın tutan OKS fonu yok. Genelde OKS fonlarında altına yatırım oranı yüzde 5-10'u aşmıyor.
DÖVİZ YATIRIMININ OKS KARŞILIĞI
Döviz bir yatırım olmamasına rağmen halkın döviz cinsi yatırım araçlarına rağbet etmesi, OKS'de de döviz cinsi yatırım araçlarına nasıl yatırım yapılabileceği sorusunu akla getiriyor. Maalesef OKS tarafında kamu ve özel dış borçlanma araçlarına veya yabancı varlıklara yatırım yapan fon bulunmuyor.
Halkın finansal okuryazarlığı faiz, hisse, altın ve döviz cinsinden yatırım araçlarını ve bunların trendlerini anlayabilecek seviyede olduğuna göre, OKS fonlarında da bu enstrümanlara yatırım olanağı tanınmalıdır. Aksi halde OKS kulvarı, kendi halinde, birikimleri enflasyona ezdirerek, üvey evlat muamelesi görmeye devam edecek ve bu olumsuz algı gönüllü BES tarafının da gelişmesinin önünde bir gölge gibi durmaya devam edecektir.
