ZEYNEP CANDAN AKTAŞ/ BES 8,9 milyonu gönüllü, 7,3 milyonu da çalışanlardan olmak üzere toplamda 16 milyonu aşkın kişiye ulaştı. Sistemin katılımcıların yanında olacak şekilde tasarlanması, ihtiyaç halinde banka kredisi kolaylığı, kısmi çekiş hakkının başlayacak olması BES'e olan güveni her geçen gün artırıyor. Ancak her zaman, her yerde olduğu gibi, olumsuz yargılar da BES'in peşi sıra geliyor. Son zamanlarda mevduat faizlerindeki iyileşme, bazılarında 'paramı BES'e yatıracağıma, mevduata bağlarım' düşüncesini ortaya çıkardı.
Neyse ki veriler, simülasyon çalışmalarına izin veriyor. Şöyle olsaydı, bu olurdu, paramı buna bağlasaydım şu olurdu, demek yerine gelin, verilerle konuşalım. Gerçekten de parayı BES'e bağlamak mı, yoksa mevduat olarak tutmak mı daha iyi, hep beraber öğrenelim.
BES-MEVDUAT KARŞILAŞTIRMASI
Aslında mevduat ile BES'i karşılaştırmak çok abes. Her şeyden önce 500-1000 lira gibi paralara mevduat yapmak mümkün değil. Diğer yandan mevduat aylık vadelerle bağlanıp, her vade sonunda getiriler stopaj kesintisine tabi tutulurken, BES'te stopaj kesintisi sadece sistemden ayrılırken yapılıyor. İlle de mevduat ile BES karşılaştırması yapılacaksa, farklılıklar aşağıdaki başlıklarda toplanabilir:
-Başlangıç sermayesi: Bir bankada mevduat yapabilmek için bir başlangıç sermayesi gerekiyor. Para, toplu olarak bir defada yatırıma yönlendiriliyor. Halbuki BES'te aylık taksitler halinde yatırım yapılıyor ve bu para sistemde fonlar aracılığıyla değerleniyor, büyüyor.
-Yatırımın vadesi: Mevduat aslında kısa vadeli bir yatırım. Halbuki BES uzun vadeli ve belki de ülkemizdeki ekonomik sistem içerisinde en uzun vadeli yatırım olarak görünüyor. Dolayısıyla vade açısından BES ile mevduatın karşılaştırılması çok fazla anlamlı değil.
-Teşvikler: Zaman zaman mevduata teşvikler uygulansa da (stopaj oranları kaldırılabiliyor veya düşürülebiliyor) BES'te bu her zaman ve her durumda geçerli, yüzde 30 devlet katkısı uygulanıyor. Bu da BES'i mevduatın birkaç adım önüne taşıyor.
-Getiriler: Mevduat bağlanırken başlangıçta getirisi bellidir. Halbuki BES'te yatırımın getirisi konusunda bir taahhüt verilemediği gibi katılımcının tercih ettiği fonların getirisi, toplam getiriyi artırıp-azaltabiliyor.
-Risk: Mevduat genellikle risksiz veya çok düşük riskli yatırım aracı olarak kabul ediliyor. Gerçekten de hem vadeler kısa, hem de getirilerin belli olması riski çok azaltıyor. Halbuki BES'te fonların belli bir vadesi ve getiri taahhüdü yok. Hisse fonlar, altın fonları, agresif değişken fonlar, dış borçlanma araçları fonları, endeks fonlar, karma fonlar, yabancı fonlar yüksek riskli fonlardır. Bu fonların getiri sağlaması, piyasalardaki trendlere ve portföy yöneticilerinin doğru zamanda doğru varlıklara yatırım yapmasına bağlıdır.
-Stopaj: Mevduatta her vade sonunda stopaj kesintisi yapılırken, BES'te stopaj kesintisi ile sadece sistemden çıkış aşamasında karşılaşılıyor. Sistemde kalınan süreye bağlı olarak da stopaj oranı değişiyor.
-Kesintiler: BES'te emeklilik planına göre uygulanan giriş aidatı ve yönetim gider kesintileri mevduat tarafında söz konusu bile değil.
KATILIMCILARIN YANILGISI
BES'te katılımcıların en büyük yanılgısı; sisteme yatırdıkları katkı payı toplamını sanki vade başında bir defada yatırmışlar gibi getiri hesaplamalarıdır. Halbuki bu katkı payları sisteme küçük miktarlarda belli dönemlerde giriyor ve birikiyor. Bu nedenle toplam yatırılan katkı payına göre getiri hesaplamak, yanıltıcı sonuçlara neden olabiliyor.
20 YILLIK SİMÜLASYON
BES ile mevduatı karşılaştırmak için BES'in uygulanmaya başladığı 2003 Aralık ayı başlangıç olarak seçildi. Her ayın son günü o dönem geçerli aylık brüt asgari ücretin yüzde 10'u bir taraftan TCMB ortalama aylık mevduat faizi ile mevduata, diğer taraftan BES'te AE2-Agesa Hay. Borç.Araç.Fonu'na yatırıldı. AE2 fonunun seçilme nedenlerinden birincisi; borçlanma araçları fonlarının mevduat alternatifi olarak kabul edilmesi iken, ikincisi; AE2 fonu 20 yıllık getirilerde borçlanma araçları fonlarında ortalama getiriye en yakın fon olarak görünmesiydi. BES'te yatırım yapılan fon Agesa'nın olduğu için devlet katkıları da AEI-Agesa Katkı Fonu'nda değerlendirildi.
SONUÇLAR
31 Aralık 2003'ten 29 Şubat 2024'e kadar, her ay aylık brüt asgari ücretin yüzde 10'u mevduata yatırıldığında ana para olarak 43,755 liraya, faizleriyle birlikte 106,715 liraya ulaştı. Mevduatta stopaj oranları farklı dönemlerde değiştirildiği ve bazen de '0' olarak uygulandığı için stopaj oranları hem mevduat hem de BES tarafında dikkate alınmadı. Diğer yandan aynı anda aynı tutarda katkı payı, Bireysel Emeklilik Sistemi'nde AE2 fonunda değerlendirildiğinde 117,973 liralık birikime ulaşıldı. 2013 yılından itibaren katkı paylarına verilen yüzde 30 devlet katkısı, AEI fonunda 24,169 lira oldu. BES'te katılımcının yatırdığı 43,755 lira ve devlet katkısından gelen 10,494 liralık birikim toplamda 142,143 liraya ulaştı. Mevduata yatırılan birikim ile BES'te değerlendirilen birikim arasında BES lehine 35,428 liralık bir fark oluştu. Stopajlar da göz önüne alınsaydı, mevduattaki birikim daha az getiri sağlamış olacaktı. Çünkü her ayın sonunda getiri üzerinden stopaj kesileceği için sonraki aya devreden birikim daha az olacak, dolayısıyla her ay daha az faiz getirisi elde edilecekti.
