PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Son 20 yılda 261 milyar dolar uluslararası doğrudan yatırım (UDY) çeken Türkiye, Orta ve Doğu Avrupa, Orta Doğu ve Kuzey Afrika'yı kapsayan bölgede yüzde 9.8'lik pazar payı ile en fazla yatırım çeken ikinci ülke oldu. Ülke ekonomisinin güçlü ve sürdürülebilir büyümesinde, teknolojik dönüşümünde ve küresel rekabetçiliğinin artırılmasında kritik bir role sahip UDY'leri artırmayı hedefleyen Türkiye, Cumhurbaşkanlığı Yatırım Ofisi'nin koordinasyonunda hazırlanan "Türkiye Uluslararası Doğrudan Yatırım Stratejisi (2024-2028)" ile ülkeyi dünyanın önde gelen yatırım, üretim ve ihracat merkezine dönüştürmenin yol haritasını belirledi. Beş yıllık dönemi kapsayan Strateji ile 2028'de Türkiye'nin küresel UDY akımlarından aldığı payın yüzde 1.5'e, bölgesel UDY akımlarından aldığı payın ise yüzde 12'ye çıkartılması hedefleniyor. Belirlenen hedeflere ulaşmak için yatırım gündemini etkileyen küresel eğilimler ve uluslararası yatırımcıların yer seçim kriterleri göz önünde bulundurularak, "Yatırım Ortamı Rekabetçiliği, Yeşil Dönüşüm, Dijital Dönüşüm, Küresel Tedarik Zinciri, Nitelikli İnsan Kaynağı ile İletişim ve Tanıtma" olmak üzere altı temel politika alanı belirlendi. Türkiye UDY Stratejisi ile ülkenin UDY portföyünün nitelik ve nicelik olarak geliştirilmesi amaçlanıyor. Türkiye'nin uzun vadeli gelişim vizyonunda belirlenen ekonomik kalkınma hedeflerine ulaşmasını desteklemek üzere sekiz farklı "nitelikli uluslararası doğrudan yatırım" alanı öngörüldü. Bunlar, "İklim dostu yatırımlar, dijital yatırımlar, küresel tedarik zinciri (KTZ) odaklı yatırımlar, bilgi yoğun yatırımlar, nitelikli istihdam sağlayan yatırımlar, katma değerli hizmet yatırımları, nitelikli finansal yatırımlar, bölgesel kalkınmayı destekleyen yatırımlar" olarak sıralandı. Her bir nitelikli UDY profili özelinde beş yıllık dönemde çekilmesi planlanan UDY proje sayıları ise şöyle belirlendi:
"İklim dostu yatırımlarla 120, dijital yatırımlarla 240, KTZ odaklı yatırımlarla 360, katma değerli hizmet yatırımlarıyla 270, nitelikli istihdam sağlayan yatırımlarla 360, bilgi yoğun yatırımlarla 300."
İKİZ DÖNÜŞÜM HIZLANDIRILACAK
Beş yıllık dönemi kapsayan Türkiye Uluslararası Doğrudan Yatırım Stratejisi'ne ilişkin genelge geçen hafta başında (29 Temmuz) Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan imzasıyla Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Türkiye'nin ekonomik kalkınma hedeflerine ulaşmak üzere ihtiyaç duyduğu nitelikli yatırımların ülkeye çekilmesini hızlandıracak yol haritasıyla birlikte, hedeflere ulaşmak için altı temel politika alanı çerçevesinde eylem planları da belirlendi. Önce "yatırım ortamı rekabetçiliği" politika alanı başlığındaki eylemlere bir göz atıyoruz. Türkiye ekonomisinin ikiz (yeşil ve dijital) dönüşümünü destekleyecek nitelikli UDY projelerinin çekilebilmesi için yatırımcılara sunulan teşvik mekanizmalarının etkinliği artırılacak. Bu çerçevede uluslararası firmaların Ortak Hizmet Merkezlerini (OHM) Türkiye'ye kazandırmak üzere kolaylaştırıcı ve teşvik edici uygulamalar hayata geçirilecek. Çok uluslu şirketlerin OHM yatırımlarının Türkiye'ye çekilmesi konusunda mevcut teşvik mekanizmaları haricinde uygulamalar geliştirilecek.
Uzun vadeli yatırım kredileriyle ilgili stratejik önceliklendirme çalışması yapılacak. Finansman imkanlarına erişimin artırılması kapsamında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Yatırım Taahhütlü Avans Kredisi (YTAK) programında stratejik önceliklendirmeye gidilecek. Sanayinin yeşil ve dijital dönüşümünü hızlandıracak teşvik mekanizmaları hayata geçirilecek. Ulusal teşvik mekanizmaları "İkiz Dönüşüm" eksenli olarak yeniden planlanacak. Belirlenecek pilot illerde nitelikli yatırımlara uygun araziler tespit edilecek. Teknoloji start-up şirketleri için hisse bazlı uzun vadeli primlerin yaygınlaştırılması amacıyla düzenleme yapılacak. Girişim Sermayesi Yatırım Fonlarına (GSYF) ilişkin yurt dışı yatırım limiti artırılacak. Nitelikli UDY projelerinin hızla hayata geçmesini teminen bürokratik süreçlerin kolaylaştırılması, dijitalleştirilmesi ve maliyetlerin azaltılması sağlanacak. Alanında öncül bilimsel ve teknolojik bilgi üreten ulusal veya uluslararası firmaların Türkiye'de kuracağı Ar-Ge laboratuvarları desteklenecek.
ETKİ YATIRIM ARAÇLARI
Yenilenebilir enerji üretimi artırılacak, iklim ve çevre dostu teknolojilerin yaygınlaştırılması ve yatırımcıların yeşil enerjiye erişiminin kolaylaştırılması sağlanacak. "Yeşil Dönüşüm" politika alanında belirlenen eylemlerden biri hidrojen yakıt hücresi ve bileşenleri ile hidrojen temelli motorlara yönelik yatırım ve teknolojilerin geliştirilmesi çalışmalarının yürütülmesi oldu. Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı ek kapasitelerin kurulabilmesine imkan sağlayacak kanuni değişiklik ihtiyacı TBMM'ye sunulacak. Yerli aksam yükümlülüğü olan yeni yenilenebilir enerji kaynak alanları (YEKA) ihaleleri yapılacak, deniz üstü YEKA projeleri geliştirilmesine yönelik çalışmalar yürütülecek. Lisanssız rüzgar enerjisi santrali ve güneş enerjisi santrali kurulmak üzere Hazine arazileri ilana çıkarılacak. Ulusal Döngüsel Ekonomi Eylem Planı hazırlanacak. Sürdürülebilir ekonomik faaliyetlerin tanımlanmasına ilişkin ulusal taksonomi ve ilgili mevzuat hazırlanacak. Ulusal karbon fiyatlandırma mekanizmaları oluşturulacak, öncelikli olarak AB ile uyumlu bir Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) uygulamaya konulacak. Sürdürülebilir üretim ve yeşil dönüşüm teknolojilerinin benimsenmesi, geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması için Ar-Ge faaliyetleri ve teknoloji transferi desteklenecek. Yeşil ve dijital dönüşüm için sektörel ihtiyaçlar belirlenerek gerekli yatırımlar teşvik edilecek. Dijital Dönüşüm Destek Programı kapsamında desteklenecek ürün listesi hazırlanacak. Ekonomik faydanın yanı sıra sosyal ve çevresel fayda oluşturulmasına yönelik sosyal etki tahvilleri ve mavi bonolar gibi "etki yatırımı" araçları geliştirilecek ve kullanımı yaygınlaştırılacak. Türkiye Kalkınma Fonu nezdinde Etki Fonu kurulacak ve bu kapsamda toplumsal sorun alanlarına sürdürülebilir şekilde fayda temin eden şirketlerin (deprem bölgesindeki firmalar dâhil) desteklenmesi sağlanacak. Sürdürülebilir finansal araçlara yatırım yapan yatırım fonlarına sağlanabilecek vergisel teşvikler konusunda çalışmalar yapılacak.
GÜMRÜK BİRLİĞİ'NİN GÜNCELLENMESİ
"Küresel tedarik zinciri" politika alanında ülkenin küresel değer zincirlerine entegrasyonunun güçlendirilmesi için yeşil ve dijital dönüşüm alanında uluslararası ticaret politikalarına uyum seviyesini artıracak adımlar atılacak. Ülkenin taraf olduğu ikili ve çok taraflı anlaşmaların (Gümrük Birliği, serbest ticaret anlaşmaları, çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları vb.) güncellenmesine ve yeni anlaşmaların hayata geçirilmesine yönelik çalışmalar yürütülecek.
Tüm ulaşım modlarında, elektrikli veya diğer alternatif yakıtlı araçların kullanımı için altyapı ve teknoloji yatırımları yapılacak, yeni nesil, sürdürülebilir, bütünleşik hareketlilik hizmetleriyle ilgili uyum ve mevzuat düzenlemeleri tamamlanacak. Limanlarda, garlarda ve karayollarında şarj istasyonu enerji altyapıları geliştirilecek, ilgili mevzuat düzenlemeleri tamamlanacak. Küresel tedarik zincirinin sürdürülebilirliğinin sağlanması için ülkenin içinde bulunduğu ulaştırma koridorlarının etkinliğini ve çeşitliliğini artırma çalışmaları devam edecek. Türk Demiryolu Sektöründe İntermodal Taşımacılık Hizmetlerinin Güçlendirilmesi Projesi tamamlanacak. Doğu Akdeniz bölgesinde Ortadoğu ve Orta Asya ülkelerinin çıkış kapısı olacak, transit yük odaklı, bölgenin gelişmesine ve ihracatın artırılmasına katkı sağlayacak bir ana liman inşa edilecek. Yerli tedarik zincirini güçlendirecek şekilde KOBİ'lerin büyük ölçekli firmalar etrafında kümelenmeleri teşvik edilecek.
YATIRIM FIRSATLARININ TANITIMI YAPILACAK
"Nitelikli insan kaynağı" politika alanında, Türkiye'nin ikiz dönüşüm çerçevesinde ihtiyaç duyduğu nitelikli beşeri sermayenin geliştirilmesi sağlanacak ve geleceğin mesleklerinin ortaya çıkardığı yeni çalışma modellerine uygun mevzuat çalışmaları yapılacak. Üniversitelerin ilgili bölümlerinden yeni mezun olan ve belirli bir süre aynı şirkette çalışan kişilere yönelik yeni yazılımcı teşviki uygulaması hayata geçirilecek. İkiz Dönüşüm kapsamında ihtiyaç duyulan mesleklerde becerilerin belirlenmesi ve belirlenen becerileri dikkate alan eğitim içerikleri/modüllerinin geliştirilmesi, işbaşı eğitim programı ve mesleki eğitim kursları gerçekleştirilecek. İlk aşama girişimcileri için vize modelinin oluşturulması sağlanarak yurt dışındaki girişimcilerin Türkiye'ye gelmesini cazip kılacak destek ve düzenlemeler yapılacak.
"İletişim ve tanıtma" politika alanında ise 360 derece iletişim yaklaşımı benimsenerek yatırım diplomasisi, uluslararası kampanyalar ve medya ilişkileri vb. gibi araçlarla ülkenin yatırım ortamı aktif bir şekilde tanıtılacak. Ülkedeki yatırım fırsatlarını tanıtan özelleştirilmiş içerikler, materyaller, hedef kitleye yönelik etkinlikler ve dijital kampanyalar yoluyla nitelikli UDY profilleri özelinde tanıtma faaliyetleri yürütülecek. Ülkenin teknoloji girişimi (start-up) ekosisteminin ve büyüme potansiyeli yüksek teknoloji girişimlerinin uluslararası ölçekte tanıtımı yapılacak. Her bir nitelikli UDY profili kapsamında 2024-2028 dönemi için potansiyel yatırım alanları ve ülke/bölge özelinde potansiyel yatırımcı şirketler tespit edilecek, bu şirketlere yönelik yatırım çekme faaliyetleri yürütülecek.
Açık kaynak kodlu yazılım kümelenmesi kuruluyor
Türkiye'nin dijital dönüşüm sürecini destekleyecek uluslararası standartlar, veri politikaları ve yasal düzenlemeler takip edilerek üretim ve ticarete yönelik gerekli düzenlemeler hayata geçirilecek. 2024-2028 yıllarını kapsayan beş yıllık dönemde, "Dijital Dönüşüm" politika alanında öne çıkan eylemlerden biri Kişisel Verilerin Korunması Kanunu'nun Avrupa Birliği Genel Veri Koruma Tüzüğü (GDPR) başta olmak üzere AB müktesebatına uyum sürecine yönelik çalışmaların tamamlanması olacak. Eylem planına göre, 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanununa ilişkin değişiklik TBMM'ye sunulacak. Nitelikli UDY projelerinin Türkiye'ye kazandırılması için ülkenin fiziksel dijital altyapısı güçlendirilecek. Veri merkezi hizmeti sunan yerli firmaların gelişimini teşvik edecek ve rekabeti etkinleştirecek mekanizmalar oluşturulacak. 5G baz istasyonlarının yerli üretimi desteklenecek; kurulumu yaygınlaştırılarak altyapı yetersizliği giderilecek. 5G ve ötesi yeni nesil iletişim teknolojileri, nesnelerin interneti, yapay zeka, büyük veri, kuantum, siber güvenlik, blok zincir, akıllı ulaşım, artırılmış gerçeklik gibi gelişen teknoloji alanlarında ekosistemin geliştirilmesi sağlanacak. Açık kaynak kodlu yazılım kümelenmesi kurulacak. Açık kaynak kodlu yazılım alanında faaliyet gösteren firma, STK ve üniversite envanteri çıkarılacak. Bu alanda eğitim ve farkındalık programları düzenlenecek.
Bölgede en fazla yatırım çeken ikinci ülke
Küresel UDY akımları, 2015-2016 yılarında gerçekleşen büyük ölçekli birleşme ve satın alma projelerinden kaynaklı artışlar haricinde 2008 küresel finans krizinden bu yana durağan bir görünüm sergiliyor. Türkiye Uluslararası Doğrudan Yatırım Stratejisi'nde yer alan verilere göre, UDY'ler COVİD-19 pandemisi nedeniyle 2020'de son 15 yılın en düşük seviyesini gördü. 2021'de birleşme ve satın alma türü yatırımların etkisiyle beklentilerin üzerinde artan UDY akımları, devamında ortaya çıkan küresel enflasyon ve jeopolitik gerilimlerin etkisiyle düşük seyrini devam ettirdi. Yeniden şekillenen küresel tedarik zincirleri, pandemi sonrasında duyurulan sıfırdan yatırımların sayısını ve tutarını artırdı. Bu artış eğilimi, yeşil ve dijital dönüşüm gibi trendlerin güçlenmesiyle daha da belirgin hale geldi. Son dönemde, küresel UDY'nin gelişmiş ve gelişmekte olan ülke grupları arasındaki dağılımında önemli değişiklikler oldu. 2020 yılı itibarıyla gelişmekte olan ülkeler, gelişmiş ülkeleri geride bıraktı. Türkiye, coğrafi konumu itibarıyla Orta ve Doğu Avrupa, Orta Doğu ve Kuzey Afrika bölgelerinin (geniş bölge) kesişim noktasında yer alırken, bölgeye gelen UDY tutarı, 2015'te 67.4 milyar dolarken 2023'te 2.6 katına çıkarak 178.3 milyar dolara ulaştı. Bölgesindeki en önemli UDY destinasyonlarından olan Türkiye, son 20 yılda (2004-2023) 261 milyar dolar UDY çekti. Yüzde 9.8'lik pazar payı ile Polonya'nın ardından (yüzde 11.9)bölgede en fazla yatırım çeken ikinci ülke oldu.
Prof. Dr. Murat YÜLEK / OSTİM Teknik Üniversitesi Rektörü
"Pozitif sonuçlar doğuracaktır"
Türkiye Uluslararası Doğrudan Yatırım Stratejisi (2024-2028) kapsamında Türkiye'nin küresel sermaye akımlarından aldığı payın 2028 itibarıyla yüzde 1.5'e çıkarılması hedefleniyor. Strateji ile sekiz başlıkta, iklim dostu, dijital, küresel tedarik zinciri odaklı, bilgi yoğun, nitelikli istihdam sağlayan, katma değerli hizmet, nitelikli finansal yatırımlar, bölgesel kalkınmayı destekleyen nitelikli yatırım alanları belirlendi. Bu başlıklar kalkınma planı ile uyumlu şekilde geliştirilmiş. Temel amaçlardan biri yurtdışındaki girişimcileri Türkiye'ye getirmek. Bunun için çeşitli destekler sunulacağı belirtiliyor. Yabancı uyruklu doktoralı bilim insanlarının da Türkiye'ye getirilmesi yine ön planda. Bunun negatif yansımaları da olabilir. Ancak girişimcilerin, bilimin ve mezunların aynı anda desteklenmesi ekonomik olarak genel olarak pozitif sonuçlar doğuracaktır. Planda ekonomik katkıların yanı sıra sosyal katkılar da ön plana çıkıyor. Sosyal etki tahvillerinin ve mavi bonoların kullanımının teşvik edilmesi sürdürülebilirlik açısından önemli adımlar attığımızın göstergesi. Plan yabancı yatırımcıları Türkiye'ye çekme konusunda etkili olabilir ancak bunun için politik ve siyasi ortamın çok kritik olduğunu unutmamak gerek. Eylem planına bakıldığında genel hatlara değinilmiş, yeterince somutlaştırılmamış gibi duruyor.
