PARA ANKARA/ HÜLYA GENÇ SERTKAYA Yıllık enflasyon Kasım'da son 17 ayın en düşük seviyesine gerilerken, beklentilerin bir miktar üzerinde gelen aylık enflasyon ise son beş ayın en düşüğü oldu. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre tüketici fiyat endeksi (TÜFE) 2024 Kasım'da aylık yüzde 2.24 artarken, yıllık enflasyon bir önceki aya göre 1.49 puan azalarak yüzde 47.09'a geriledi. Kasım ayı enflasyonunun temel belirleyicisi yüzde 5.10 artan gıda ve alkolsüz içecekler oldu. Gıda hariç aylık enflasyon yüzde 1.34 ile görece olumlu bir görünüm arz etti. Sebze ön planda olmak üzere taze meyve ve sebze, gıda grubu fiyat artışını sürükleyen ana kalem olarak kayda girdi. Kasım ayı TÜFE artışının diğer belirleyicileri yüzde 2.40 artan konut ve yüzde 2.81 artan ev eşyası grubu oldu. Kasım ayı enflasyonuna, gıda ve alkolsüz içecekler grubundan 1.23 puan, konut grubundan 0.40 puan, ev eşyası grubundan ise 0.21 puan katkı geldi. Yıllık enflasyona en büyük etkiyi ise 11.99 puanla gıda ve alkolsüz içecekler, 10.37 puanla konut, 4.89 puanla lokanta ve oteller grupları yaptı. TÜİK verilerine göre Kasım'da mevsim etkisinden arındırılmış TÜFE göstergesi de bir önceki aya göre yüzde 2.93 arttı.
Yine TÜİK verilerine göre, yurtiçi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) Kasım'da yüzde 0.66 artarken, yıllık enflasyon bir önceki aya göre 2.77 puan azalarak yüzde 29.47 olarak gerçekleşti.
HİZMET GRUBU AYLIK FİYAT ARTIŞI ILIMLI
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın (TCMB) aylık fiyat gelişmeleri raporuna göre yıllık enflasyon gıdada daha belirgin olmak üzere, gıda ve temel mal gruplarında yükseldi, diğer ana gruplarda ise geriledi. Detaylandırıldığında, Kasım'da temel mal grubunda fiyat artışı düşük seyrini korudu. İstisna olarak, aya özgü indirim dönemine rağmen beyaz eşya ve elektrikli ev aletlerindeki fiyat artışları güçlü seyretti. Hizmet grubu aylık fiyat artışı Kasım'da ılımlı seyretti. Bu gelişmede, dönemsel fiyatlama yapılan kalemlerde göreli fiyat uyarlamasının büyük ölçüde tamamlanmasının yanı sıra talebe duyarlılığı görece yüksek olan hizmet kalemlerindeki olumlu görünüm etkili oldu. Kira artışı hizmet grubunda öne çıkmaya devam etse de sözleşme yenileme oranındaki mevsimsel düşüşün yanı sıra sözleşmelerdeki artış oranının güç kaybetmesiyle yavaşlama eğilimini korudu. Üretici fiyatları artışı Kasım'da önemli ölçüde zayıfladı, yıllık üretici enflasyonu gerileme eğilimini sürdürdü. Bu görünüm altında tüketici enflasyonu ana eğilimi yataya yakın bir seyir izledi.
ÇEKİRDEK ENFLASYON MANŞETİN ALTINDA
TÜİK verilerine göre B endeksi (işlenmemiş gıda, enerji, alkollü içkiler ve tütün ile altın hariç TÜFE) Kasım'da yüzde 1.54 arttı. C endeksi (enerji, gıda, içecek, tütün, altın hariç TÜFE) ise Kasım'da yüzde 1.53 artış gösterdi. B ve C endeksleri bu düzeyi ile son 38 ayın en düşük seviyesini gördü. Kasım'da çekirdek enflasyonun ana alt kalemlerinden temel mallar grubu fiyatları yüzde 1.44, hizmet grubu fiyatları yüzde 1.61 arttı. Hizmet enflasyonu bu düzeyi ile son 37 ayın en düşük seviyesini gördü.
Yıllık bazda bir önceki aya göre B endeksi 1.43 puan azalarak yüzde 45.68, C endeksi 0.62 puan azalarak yüzde 47.13 oldu. Temel Mallar grubu yıllık fiyat artışı yüzde 28.90, hizmet grubu yıllık fiyat artışı ise yüzde 67.89 olarak gerçekleşti.
Mevsimsellikten arındırılmış verilerle aylık artışlar bir önceki aya göre B ve C göstergelerinde sınırlı bir şekilde yükseldi. TCMB bünyesinde takip edilen göstergeler, Kasım'da enflasyonun ana eğiliminde yataya yakın bir seyre işaret etti. Ayrıca, dağılım ve model bazlı ana eğilim göstergelerinin, B ve C gibi kalıcı dışlamaya dayalı göstergelere kıyasla daha düşük değerler aldığı gözlendi.
"YILLIK MAL ENFLASYONU YÜZDE 40'IN ALTINA GERİLEDİ"
Enflasyon verilerini değerlendiren Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda, hizmet enflasyonunda Ekim'de belirgin bir şekilde başlayan yavaşlamanın, Kasım'da da devam ettiğini vurguladı. Yılmaz, "Sözleşme yenileme oranının düşmesinin de etkisiyle aylık kira enflasyonu Kasım'da geriledi. Kira fiyat artışlarındaki düşüş eğiliminin önümüzdeki dönemde sürmesini ve hizmet grubu enflasyonundaki düşüşe olumlu katkı vermesini bekliyoruz" dedi.
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ise sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda, Kasım'da yıllık enflasyonun Mayıs'a göre 28.4 puan gerilediğine dikkat çekerek, son iki aydır yüksek seyreden gıda enflasyonuna rağmen yıllık mal enflasyonunun yüzde 40'ın altına gerilediğine işaret etti. Hizmet enflasyonunun aylık yüzde 1.6 ile 2021 Kasım'dan bu yana en düşük seviyesinde gerçekleştiğini ve yıllık hizmet enflasyonundaki düşüş eğiliminin devam ettiğini vurgulayan Şimşek, "Hizmet enflasyonundaki gerileme ve iyileşen enflasyon beklentileri katılıkları azaltmada önemli mesafe kat ettiğimizi gösteriyor" ifadelerini kullandı.
"FAİZ İNDİRİMİNE KAPI ARALIK"
Enflasyon verisinin açıklanmasının ardından gözler 26 Aralık'taki Para Politikası Kurulu (PPK) toplantısına çevrildi. 3. Göz Danışmanlık CEO'su Hikmet Baydar, Kasım ayı TÜFE artışının yüzde 2.24 olduğuna dikkat çekerek, "Faiz indirimi için altyapı hazır, Aralık'ta TCMB 250 baz puana kadar faiz indirimi yapabilir" ifadesini kullandı. SAGAM Strateji Danışmanlık Kurucusu Ekonomist Murat Sağman ise Kasım ayı enflasyonu beklentilerin bir miktar üzerinde olsa da TCMB'nin Aralık'ta faiz indiriminin hala söz konusu olabileceğini vurgulayarak, "İndirim miktarı 100-200 baz puan arası olabilir. Yıl sonunu yüzde 46 civarı bir enflasyonla kapatabiliriz" dedi.
Ahlatcı Yatırım Genel Müdür Yardımcısı Yücel Tonguç Erbaş da yüzde 2.24 gelen Kasım ayı TÜFE'nin faiz indirimi beklentisini güçlendirdiğini kaydetti. Erbaş, ilk indirime 250 baz puan ile başlanabileceğini kaydetti.
DIŞ TİCARET AÇIĞI YÜZDE 27 DARALDI
Geçen haftanın öne çıkan yurtiçi verilerinden biri de dış ticaretti verileriydi. Türkiye'nin ihracatı Kasım'da geçen yılın aynı ayına göre yüzde 3.1 azalışla 22 milyar 291 milyon dolar, ithalatı yüzde 2.4 artışla 29 milyar 654 milyon dolar olurken, dış ticaret dengesi yüzde 23.3 artışla 7 milyar 363 milyon dolar artış gösterdi. Ticaret Bakanlığı'nın resmi olmayan verilerine göre Kasım'da ihracatın ithalatı karşılama oranı 4.2 puan azalışla yüzde 75.2, enerji ve altın verileri hariç tutulduğunda ise ihracatın ithalatı karşılama oranı 0.1 puan azalarak yüzde 94.8 olarak gerçekleşti.
Yılın 11 aylık döneminde ihracat yüzde 2.5 artışla 238.5 milyar dolar, ithalat yüzde 6.4 azalışla 311.7 milyar dolar düzeyinde gerçekleşirken, Ocak-Kasım döneminde dış ticaret dengesi yıllık yüzde 27 azalışla 73.2 milyar dolar açık verdi. Son 12 ay yıllıklandırılmış verilerle yıllık bazda ihracat yüzde 2.3 artışla 261.4 milyar dolar, ithalat yüzde 6.8 azalışla 340.8 milyar dolar, dış ticaret açığı yüzde 27.9 azalışla 79.3 milyar dolar oldu.
Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) verilerine göre, en fazla ihracat yapan sektörler arasında otomotiv 3 milyar 241.3 milyon dolarla Kasım'da da liderliğini sürdürdü. Otomotivi, 2 milyar 535 milyon dolarla kimya, 1 milyar 490 milyon dolarla hazır giyim ve konfeksiyon takip etti.
"TARİHİN İKİNCİ EN YÜKSEK KASIM AYI İHRACATI"
Kasım ayı dış ticaret verilerini Ankara'da TİM ile birlikte açıklayan Ticaret Bakanı Ömer Bolat, Kasım'da ihracatın geçen yılın aynı dönemine göre sınırlı bir gerilemeyle 22.3 milyar dolar düzeyinde gerçekleştiğini vurgulayarak, buna karşın söz konu rakamın tarihin ikinci en yüksek Kasım ayı mal ihracatı olduğunu ifade etti. Bolat, Kasım ayında ihracatta yaşanan azalışın nedenlerini enerji ve altın ihracatındaki düşüş, paritedeki gerileme ve yeni bilgisayarlı transit sistemine geçiş süreci olarak açıkladı. Bolat, Kasım'da ithalatta yaşanan artışın daha çok altın, enerji ve demir-çelik ürünlerinden kaynaklandığını belirtti. 2024'ün Ocak-Eylül döneminde hizmetler ihracatının, yıllık yüzde 7.4 artış göstererek 86.4 milyar dolar seviyesinde gerçekleştiğini vurgulayan Bolat, "2024 yılı Ocak-Kasım döneminde ise hizmetler ihracatımız, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 6.9 artış göstererek yaklaşık 104.6 milyar dolar seviyesine yükseleceğini tahmin ediyoruz. Yıllıklandırılmış olarak ise, Eylül ayında 112 milyar dolara yükselen hizmet ihracatımızın, Kasım ayında 112.8 milyar dolara yükseleceğini tahmin ediyoruz" dedi.
"HIZIMIZI KESEN ENGELLER KALDIRILMALI"
TİM Başkanı Mustafa Gültepe, 11 aylık ihracatta yüzde 2.5 artıda olduklarını, aslında 2024 için çok daha fazlasını arzu ettiklerini ifade etti. 2028 hedeflerine ulaşabilmek için ihracatın her yıl çift haneli büyümesi gerektiğini vurgulayan Gültepe, "Ancak Avrupa başta olmak üzere küresel pazarlarda talebin yavaş seyretmesi bu yıl bize olumsuz yansıdı. Ama asıl sorun rekabetçiliğimizi kaybetmemizden kaynaklandı. Eğer rekabetçiliğimizi koruyabilseydik bugün burada çok farklı rakamları konuşuyor olabilirdik. Biz 2025'le birlikte bu sorunların aşılacağını umut ediyoruz. Hızımızı kesen engeller kaldırılırsa önümüzdeki yıl 280 milyar dolarlık hedefe emin adımlarla koşabiliriz" dedi.
Gültepe, 2024 yılı için ihracat hedefinin 264 milyar dolar olduğunu hatırlatarak, "264 milyar dolar olmasa bile yılı yaklaşık bir rakamda tamamlayacağımıza inanıyorum" ifadelerini kullandı.
Ekim ayı dış ticaret verileri kapsamında cari işlemler hesabının Ekim'de de fazla vererek "fazla serisini" beşinci ayına taşıyacağını kaydeden Bolat, "2024 Kasım'da yıllıklandırılmış cari işlemler açığının, 9-9.5 milyar dolar aralığına gerçekleşmesini öngörüyoruz. Mal ve hizmet ihracatında elde ettiğimiz önemli başarılar sayesinde, bu yıl cari işlemler açığının (hedef açık 22 milyar dolar; GSYH'ya pay olarak - yüzde 1.7) beklenenin oldukça altında, GSYH'nin yüzde 1'in dahi altında olacağı müjdesini vermek istiyorum" diye konuştu.
"TÜKETİM MALI İTHALATINDA TALEP DEVAM EDİYOR"
Dış ticaret verilerini değerlendiren Bursa Uludağ Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Filiz Eryılmaz, ihracatta yılın son çeyreğindeki zayıflığın en önemli sebebini Avrupa'nın talebinin az olması, büyüme datalarının kötü gelmesi olarak açıkladı. İhracatta zayıflamanın nedenleri arasına Türk lirasındaki reel değerlenmeyi de eklemek gerektiğini söyleyen Eryılmaz. "Bu durum, özellikle tekstil gibi kura odaklı bazı sektörlerde ciddi baskı yaratıyor" dedi.
Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Burak Arzova ise, dış ticaret verilerinin ihracatçının yakınmakta ne kadar haklı olduğunu gösterdiği görüşünde. Son üç aydır toplam ithalat içinde tüketim malı ithalatının payının çok yüksek seyrettiğini dile getiren Arzova, "Tüketim malı ithalatında talep durmuş değil. Bu da temel olarak baktığımızda enerji ve altın hariç tuttuğumuz zaman bizi dış ticaret fazlası verme durumuna sokuyor. Bir taraftan da altını talep olarak kıstığımız zaman bu sefer de mücevher ithalatı artıyor. Dolayısıyla burada bir ters çelişki söz konusu. Burada ithalatın kompozisyonunun bozulduğunu söylemekte fayda var. Ülke ekonomisi yavaşladığı için cari fazla veriliyor. Özellikle ara malı ithalatındaki azalış dikkat çekici. TCMB bunu belki yumuşak iniş olarak adlandırabilir. Çok da yanlış olmaz" dedi.
İSO TÜRKİYE İMALAT PMI KASIM'DA 48.3'E YÜKSELDİ
Ekonomik büyümenin öncü göstergesi olan imalat sanayi performansında referans kabul edilen İstanbul Sanayi Odası (İSO) Türkiye İmalat PMI (Satın Alma Yöneticileri Endeksi), Kasım'da bir önceki aya göre 2.5 puan yükselerek yüzde 48.3 oldu. Artış, talepteki sınırlı toparlanma belirtilerinden kaynaklandı. Eşik değer olan 50'nin üzerinde ölçülen tüm rakamların sektörde iyileşmeye işaret ettiği anket sonuçlarına göre, manşet PMI Kasım'da üst üste sekizinci ay eşik değer 50'nin altında kaldı. Üretimdeki daralma da Kasım'da belirgin şekilde yavaşladı. İstihdamın dokuz aylık daralmanın ardından yeniden artışa geçmesi, kasım anketinin en olumlu gelişmesi oldu.
İSO Sektörel PMI Kasım ayı raporuna göre yeni siparişler takip edilen 10 sektörden dokuzunda yavaşladı. Bu eğilimin istisnası olan gıda sektöründe yeni iş hacmi güçlü şekilde artarak marttan bu yana en hızlı iyileşmeyi kaydetti. Diğer sektörlerde yeni siparişler yavaşlasa da bir önceki aya kıyasla düşüşler genel olarak hız kesti. Ekim'e kıyasla yavaşlamanın belirginleştiği tek sektör tekstil oldu. Girdi fiyatları enflasyonu tüm sektörlerde azalma kaydetti. Çalışan sayısını artıran sektör sayısının ikiden üçe yükselmesi, Ekim ayına göre istihdam tarafında da bazı iyileşme sinyalleri olduğuna işaret etti.
Hande ŞEKERCİ / İş Portföy Araştırma Müdürü/Ekonomist
"TCMB'nin temkinli bir gevşeme içinde olmasını bekliyoruz"
Kasım ayı enflasyonunda işlenmemiş gıda fiyatlarındaki yüksek seyir öne çıktı. Mevsimsellikten arındırılmış verilere göre aylık artışların Kasım'da manşet enflasyon, çekirdek göstergeler ve dayanıklı mallar sebebiyle temel malda hızlandığını görüyoruz. Bir süredir ana eğilimi takip edeceği konusunda piyasayı yönlendiren Merkez Bankası gıda dışı TÜFE'yi ön plana çıkarıyor. Hizmet enflasyonunda daha ılımlı bir seyir olsa da normal şartlarda ithalat fiyatları ve kur artışlarından etkilenen dayanıklı mallarda ana eğilimdeki bozulmanın, ileriye dönük beklentiler ve talep ile ilişkili olduğunu düşünüyoruz. Ayrıca ani hava olayları görülmemesine rağmen gıda enflasyonundaki yüksek seyrin de fiyatlama davranışlarının sorunlu olması ve yine beklentilerle ilgili olabileceğini, tüm bunların faiz indirimlerine gitmeye hazırlanan Merkez Bankası'nın temkinli bir gevşeme davranışı içinde olmasını gerektirdiğini düşünüyoruz. 26 Aralık'ta TCMB'nin 100-150 baz puan ile sınırlı faiz indirimi yapması ihtimali bulunuyor. O döneme kadar Aralık ayı enflasyonu için fiyat toplama ve asgari ücret artışı da nispeten belli olacağından, indirimlere Aralık'ta mı Ocak'ta mı başlanacağı son dakikaya kadar belirsizliğini koruyabilir. Ocakta yıllık enflasyonun yüzde 42 civarına düşmesini, 2025 sonunda ise yüzde 28 olmasını bekliyoruz.
Seda YALÇINKAYA ÖZER / İntegral Yatırım Araştırma Müdürü
"Düzensiz bir indirim patikası görebiliriz"
Kasım enflasyon verisinin Aralık ayında sınırlı faiz indirimi açısından uyumlu bir veri olduğunu değerlendiriyoruz. Hem İstanbul enflasyonu hem de aylık manşet enflasyon detaylarında bir önceki aylara göre yaşanan geri çekilme TCMB'nin son karar metnindeki ifadelerle uyuştuğundan sembolik bir faiz indirimi Aralık ayında gelebilir. Ancak 2025 yılında açıklanan enflasyon eğilimine bağlı olarak düzensiz bir faiz indirim patikası görebiliriz. 2025 yılının özellikle ilk yarısında faiz indirimleri başlasa da sıkı politikanın süreceği görüşündeyiz.
Prof. Dr. Burak ARZOVA / Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi
"Aralık'ta faiz indirimine şaşırmam"
Kasım'da TÜFE'de yüzde 2.24'lük artış piyasa beklentisinin üzerinde gerçekleşse de, verinin alt başlıklarına bakıldığında olumlu gelişmeler var. TCMB'nin doğrudan müdahale edemediği alanlarda, örneğin işlenmemiş gıdada aylık bazda çok büyük bir yükseliş görülüyor. Bu zaten yapısal bir problem. TCMB bu duruma daha önce enflasyon raporunda, aylık fiyat gelişmeleri raporunda sıkça dikkat çekmişti. Diğeri ise kira konusu. Kira sorununun hemen çözülmesi söz konusu değil. Konut kiralarında yüzde 25 sınırının kalkmasının ardından kira artış oranı enflasyona göre belirlenmeye devam ediyor. Halihazırda, tüm kira kontratları enflasyona göre yenilenmedi. Temmuz'a kadar devam edecek. Enflasyon düşmeye başladıkça, kira kontratlarındaki artış oranları da düşecek. Enflasyon verilerini diğer alt kalemlerle değerlendirdiğimizde, TCMB Aralık'ta faiz indirimi yapsa şaşırmam. TCMB, indirim için Ocak ayını da görmek isteyebilir.
