HÜLYA GENÇ SERTKAYA/ Yeni teşvik sisteminin temel unsurları arasında yer alan Yerel Kalkınma Hamlesi Programı'nın ilk çağrısı açıldı. 81 ilde toplam 324 yatırım konusuna, her bir yatırım için 240 milyon liraya kadar destek sağlanacak. Şehirlerin potansiyelini harekete geçirecek Programla, sanayiden tarıma, teknolojiden turizme kadar pek çok sektörde yeni yatırımların önü açılacak. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kalkınma Ajansları Genel Müdürlüğü koordinasyonunda 26 Kalkınma Ajansı aracılığıyla yürütülecek Yerel Kalkınma Hamlesi Teşvik Programı kapsamında, 81 il için belirlenen yerel yatırım konuları desteklenecek. Yatırımcılar, 30 Mayıs 2025'te Resmi Gazete'de yayımlanan Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Cumhurbaşkanı Kararı'nda, Yerel Kalkınma Hamlesi Programı için öngörülen vergi indiriminden KDV istisnasına kadar birçok destek unsurundan yararlanacak. Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır, Yerel Kalkınma Hamlesi Teşvik Programı'nın, ülke sathında yerel ve bölgesel kalkınmada yeni başarı hikayeleri yazılmasına vesile olacağına işaret ederek, iş dünyasını geleceğe yönelik yatırımlarında Program'dan yararlanmaya davet etti. Kacır, yatırımcılara daha müreffeh ve topyekün kalkınmış bir Türkiye'yi beraberce inşa etme çağrısında bulundu.
BÖLGELERARASI GELİŞMİŞLİK FARKLARI AZALTILACAK
Bölgelerarası gelişmişlik farklarının azaltılmasını, bölgelerin rekabet güçleri artırılmasını amaçlayan Yerel Kalkınma Hamlesi Destek Programı ile illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik seviyesinin yükseltilmesi, yerel ihtiyaçların karşılanması, yerel istihdamın artırılması, coğrafi potansiyellerin ve atıl kaynakların değerlendirilmesi hedefleniyor. Ayrıca programın hedefleri arasında bölgede üretimi olmayan, başarı olasılığı yüksek sektörlerin geliştirilmesi, mevcut sektörlerin ileri geri bağlantılarının desteklenmesi ve kümelenmelerin oluşturulması da yer alıyor. Bölgelerin sahip olduğu potansiyeli en iyi şekilde değerlendirecek bu programın, yerelden başlayan kalkınma zincirini tüm Türkiye'ye yayması bekleniyor. Yerel yatırım konuları listesi Bakanlık tarafından her yıl Ocak ayı içerisinde güncellenebilecek.
Yerel Kalkınma Hamlesi Teşvik Programı kapsamında desteklenmek üzere; pek çok kriteri dikkate alarak, kalkınma ajansları yatırım destek ofislerinin saha çalışması ve yoğun istişareler neticesinde her bir il için 4 adet yatırım konusu belirlendi.
YENİ YATIRIMLAR DESTEKLENECEK
Yerel Kalkınma Hamlesi Teşvik Programı kapsamında, komple yeni yatırımlar desteklenecek. Bununla birlikte, mevcut yatırımlardan Programın gerektirdiği asgari şartları sağlamak koşuluyla, mevcut üretim kapasitesinde en az yüzde 75 oranında ve mevcut kayıtlı istihdamda en az yüzde 50 oranında artış sağlayan kapasite artışına yönelik yatırımlar da desteklenebilecek.
Bu arada Program kapsamında desteklenecek yatırımlar Yerel Kalkınma Hamlesi Programı Değerlendirme Komitesi tarafından proje bazında değerlendirilecek ve uygun görülen projeler için teşvik belgesi düzenlenecek.
Program kapsamında desteklenen projeler, asgari 1 milyar lira yatırım büyüklüğüne sahip olmaları ve ilgili diğer şartları sağlamaları kaydıyla Yatırım Taahhütlü Avans Kredisi (YTAK) Programı'na başvuru yapabilecek. YTAK Programı'ndan kredi kullanan yatırımcılara, söz konusu kredi ile satın alacakları makine veya kredi kullanımlarından doğan faiz/kar payı ödemeleri için Program kapsamındaki ilgili teşvik belgesi kapsamında herhangi bir faiz/kar payı veya makine desteği sağlanmayacak.
EN FAZLA 5 BAŞVURU
Programa gerçek veya tüzel kişiler başvuruda bulunabilecek. Daha önce teşvik belgesine bağlanmış veya başka bir kamusal destek programı dahilinde desteklenmekte olan yatırımlar için başvuru yapılamayacak. Bir yatırımcı, tek başına veya ortak olarak toplamda en fazla 5 farklı başvuru yapabilecek. Aynı ilde gerçekleştirilmesi düşünülen aynı yatırım konusu bakımından Yatırımlara Proje Bazlı Devlet Yardımı Verilmesine İlişkin Karar yahut Karar kapsamındaki başka uygulamalar için Bakanlığa başvurulması halinde bu Programa başvuru yapılamayacak. Program başvuruları, www.yerelkalkinmahamlesi.sanayi.gov.tr web adresi üzerinden 1 Ağustos 2025 itibarıyla alınacak. Son başvuru zamanı 30 Eylül 2025 günü saat 18.00 olacak. Başvuru yapılabilmesi için Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü (TUYSGM) tarafından yönetilen web tabanlı Elektronik Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Bilgi Sistemi uygulaması (E-TUYS) yetkilendirme işleminin tamamlanması gerekecek.
TEKNOLOJİK TARIM MAKİNELERİ ÜRETİMİNE DESTEK
Şimdi de illere ve il bazlı yatırım konularına göz atalım. İlgili mevzuat, çağrı metni ile Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'nın Yerel Kalkınma Hamlesi web sayfasında "yatırım konuları" başlığı altında paylaştığı bilgileri dikkate alarak, detayları aktaralım. İlk olarak 5 milyon dekarlık tarım arazisiyle Türkiye'nin en büyük tarım merkezlerinden biri olan Adana ile başlayalım. Adana'da desteklenecek yatırım konularından biri akıllı tarım teknolojileriyle entegre edilen tarım makineleri yatırımıyla hassas tarım uygulamalarına yönelik sensörlerin, dijital okuyucu ve benzer teknolojilerin üretilmesi. Bilindiği üzere Çukurova Bölgesi'nin yıllık bitkisel üretim değeri 3.3 milyar doları aşarken, modern tarım ekipmanlarına olan ihtiyaç iklim değişikliği, kuraklık riski, enerji ve girdi maliyetleri, verimlilik gibi sebeplerle her geçen yıl artıyor.
Söz akıllı tarım teknolojilerinden açılmışken; Aydın, Manisa, Edirne ve Karaman'da da hassas/akıllı tarım makineleri/ekipmanlarının dört yatırım konusundan biri olarak belirlendiğini hatırlatalım. Gaziantep'te orta ve yüksek teknolojili tekstil makineleri üretiminin desteklenecek yatırım konularından biri olduğunu dikkat çekelim.
Dönelim Adana'ya…2024 itibarıyla 1.94 milyon tonluk üretimiyle turunçgil üretiminin yüzde 36'sını tek başına karşılayan Adana'da, belirlenen diğer yatırım konusu turunç ve benzeri meyve atıklarından katma değerli gıda üretimi. Pektin, meyve tozu, selüloz buna örnek verilebilir. Turunçgil hasat ve işleme süreçlerinde oluşan yüzde 20'ye yakın fire oranının, turunçgil atıklarının işlenmesine dayalı katma değerli yatırımlar için önemli fırsat sunduğunu da ekleyelim.
SENTETİK TAŞ/KAĞIT ÜRETİMİ
Adana'da belirlenen diğer bir yatırım konusu sentetik/taş kağıt üretimi. Kalsiyum karbonat ve polimer esaslı yapısıyla selüloz bazlı kağıtlara göre su geçirmezlik, yırtılmazlık ve geri dönüşüm gibi avantajlar sunan sentetik/taş kağıt, Türkiye'de henüz yaygın olarak üretilmeyen çevreci bir ürün. Türkiye 2024'te gerçekleştirdiği 370 bin 813 tonluk kalsiyum karbonat ihracatıyla dünya genelinde 3'üncü sırada yer alıyor. Adana, gelişmiş lojistik ve sanayi altyapısına ek olarak kalsiyum karbonat varlığı ve kentte planlanan polipropilen üretimi yatırımlarıyla bu alanda hammadde avantajına sahip.
Adana'nın diğer yatırım konusu ise tornalama ve frezeleme için kesici uç üretimi. Adana'nın, 900'e yakın fabrikasyon metal ürünleri imalatı firması ile kesici uç açısından güçlü bir üretim ve pazar potansiyeline sahip olduğunu söylemek gerekir. Konya, Kayseri, Gaziantep, Mersin ve Kahramanmaraş gibi yakın illerle birlikte düşünüldüğünde kesici uç tüketiminin yaklaşık yüzde 15'i bu bölgede gerçekleşiyor. Otomotiv, savunma, havacılık gibi kritik ve yüksek teknolojili sektörlerde yaygın olarak kullanılan, yıllık yaklaşık 400 milyon dolarlık iç pazarı bulunan kesici uç sektöründeki ürünlerin, bu yatırımla yerli üretiminin artırılması ve ülke imalat sanayindeki tedarik zincirinin güçlendirilmesi hedefleniyor.
BADEM MAMÜLLERİ İMALATI
Adıyaman'da desteklenecek yerel yatırım konularından biri "dört yıldız ve üzeri konaklama tesisi." Nemrut Dağı, Perre Antik Kenti ve Cendere Köprüsü gibi yapılarıyla UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alan Adıyaman, Türkiye'nin önemli kültürel ve tarihi değerlerine ev sahipliği yapıyor. Yerli ve yabancı turistlerin ilgisinin giderek arttığı Adıyaman'da, 2025 yılının ilk altı ayında 52 bin 500 konaklama ve 215 bin ziyaretçi sayısına ulaşıldı. Konaklama ihtiyacının yükseldiği şehirde, konaklama tesisi yatırımıyla hizmet sunum kapasitesinin geliştirilmesi ve turizm gelirlerinin artırılması hedefleniyor. Adıyaman'ın yatırım konuları arasında asgari 500 büyükbaş kapasiteli entegre süt üretimi ve süt işleme tesisi, entegre mermer işleme tesisi ile bademin işlenmesi ve katma değeri yüksek badem mamulü ürünler imalatı da yer alıyor. Türkiye'nin toplam badem üretiminin yaklaşık yüzde 15'i Adıyaman'da, 100 bin dekar alanda gerçekleştirildiğini not düşelim. Bademin daha katma değerli hale getirilmesi için badem yağı, sağlıklı bir alternatif olan badem unu ve laktoz intoleransı bulunanlar için önemli bir seçenek sunan badem sütü gibi ürünlerin üretimi hedefleniyor.
SÜT ÜRETİMİ VE SÜT İŞLEME TESİSİ
Entegre süt üretimi ve süt işleme tesisi, kapasiteleri ile büyük/küçük baş hayvancılık olarak değişiklik göstermek üzere Adıyaman dışında Ağrı, Amasya, Balıkesir, Bingöl, Gümüşhane, Kırklareli, Kilis, Muş ve Tunceli'nin de yatırım konularından birini oluşturuyor. Kapasiteleri değişiklik göstermek üzere, büyükbaş entegre besi ve et ürünleri işleme tesisi yatırımı konusu belirlenen iller ise Ağrı, Ardahan, Bayburt, Bingöl, Erzurum, Iğdır, Kastamonu, Malatya, Muş, Osmaniye, Tekirdağ ve Yozgat.
Bu arada 1 milyon 585.6 bini aşkın küçükbaş hayvan varlığıyla Türkiye'de 7. sırada yer alan yapağı üretiminde önemli potansiyele sahip olan Ağrı'da, yün işleme tesisi bulunmuyor. Ağrının yatırım konularından birinin de koyun yapağı işleme tesisi olduğunu hatırlatalım.
Burdur'da desteklenecek yatırım konularından birini asgari bin baş yüksek genetik kapasiteli entegre damızlık büyükbaş hayvan yetiştiriciliği oluşturuyor. Burdur'un diğer yatırım konuları ise "mermer atıkları mikronize öğütme tesisi, modüler mobilya ve otel/ofis mobilyaları üretimi ile çapraz lamine ahşap üretim tesisi."
Çanakkale'de yüksek ekonomik değere sahip endüstriyel süt ürünleri üretimi desteklenecek. Çanakkale'nin diğer yatırım konuları ise zeytin atıklarından aktif karbon üretimi, ağaç ve orman ürünleri entegre işleme tesisi ile termik santral uçucu küllerinden değerli bileşenlerin ayrıştırılması.
GIDA TAKVİYE ÜRÜNLERİ ÜRETİMİ
Afyonkarahisar'da desteklenecek yatırım konularından biri dünya ortalama ihracat değeri ton başına 3 bin 189 dolar olan "inülin" gibi "gıda, kıvam artırıcıları, bitkisel içerikli gıda takviye ürünleri" üretimi. Afyonkarahisar'da yıllık yaklaşık 2 bin ton haşhaş, 838 ton gül, 612 ton lavanta, 487 ton aspir, 204 ton çörekotu, 163 ton kimyon ve 73 ton kekik üretiliyor. Ayrıca, ülkenin patates üretiminin yüzde 10.2'sini ve şeker pancarı üretiminin yüzde 4.08'ini karşılayan Afyonkarahisar, doğal bir polisakkarit olan inülin açısından zengin hindiba ve yer elması gibi bitkileri de üretiyor. Türkiye'nin son beş yılda yıllık ortalama 520 ton inülin ithal ettiği biliniyor. Afyonkarahisar; bitkisel içerikli gıda takviyeleri ve inülin bazlı fonksiyonel gıda üretiminde yüksek katma değer potansiyeli sunuyor.
Afyonkarahisar'ın yatırım konuları arasında yüksek ekonomik değere sahip endüstriyel süt ürünleri üretimi, mermer atıklarından yapı malzemeleri v.b, üretimi de yer alıyor.
Yerel Kalkınma Hamlesi Destek Programı'nda jeotermal kaynakların değerlendirildiği yatırım konuları da dikkat çekiyor. Örneğin, Afyonkarahisar'ın yatırım konularından biri jeotermal kaynaklar ile su ürünleri yetiştiriciliği. Yenilenebilir enerji kaynağı olan jeotermalin daha düşük sıcaklıklarda kullanımı, Afyonkarahisar'da su ürünleri yetiştiriciliği için yeni ve katma değerli bir sektör fırsatı sunuyor. Türkiye'de ilk kez Afyonkarahisar'da jeotermal enerjiyle kapalı devre, yeşil üretim prensibiyle kurulacak su ürünleri tesisi; 12 ay boyunca sabit sıcaklıkta karides, mikroalg, sazan, tilapia, Afrika yayın balığı gibi türlerin üretimini mümkün kılacak ve jeotermal kaynakların sürdürülebilir kullanımıyla sektörel çeşitliliği artırarak yüksek katma değer sağlayacak.
JEOTERMAL SERA TESİSLERİNE DESTEK
Program çerçevesinde, jeotermal sera tesisi yatırımları desteklenecek. Bu illerden biri de Amasya. 2024 yılı domates üretimi yaklaşık 146 bin ton olan Amasya'da, örtü altı domates üretimi ise 56 bin ton ile Türkiye ortalamasının üzerinde. Sera domatesi üretiminde 6, sofralık üründe ise 20. sırada yer alan Amasya'nın yatırım konularından birini jeotermal sera tesisi (asgari 50 dekar otomasyon sera) oluşturacak. Böylece, Amasya'da mevcut jeotermal kaynaklar daha etkili kullanılacak.
Bu arada 2024'te 46 bin ton ayçiçeği tohumu üretiminin gerçekleştiği Amasya'da, desteklenecek yatırım konularından bir diğerinin ise bitkisel ham ve rafine yağ üretimi olduğunu da hatırlatalım.
Kırklareli, 60 °C sıcaklıktaki jeotermal kaynakları ve elverişli tarım arazileri ile jeotermal sera yatırımlarında öne çıkmakta olup hem iç pazara hem de Avrupa pazarlarına yönelik hızlı ve taze ürün sevkiyatı açısından avantajlı bir konumda. Bölgede yeni jeotermal sahaların ruhsatlandırılması, Kırklareli'nin seracılık faaliyetlerinde cazibesini artırıyor. Bu çerçevede Kırklareli'nin yatırım konularından birini jeotermal sera tesisi yatırımı (asgari 50 dekar otomasyon sera) oluşturuyor. Ayrıca, asgari 2 bin 500 küçükbaş kapasiteli entegre süt üretimi ve işleme tesisinin yatırım konusu olarak belirlendiği Kırklareli'de, diğer yatırım konuları ise "maya üretim tesisi ile ağaç ürünlerinden yüksek nitelikli zemin, dış cephe malzemesi ve büro mobilyaları imalatı."
KATMA DEĞERİ YÜKSEK İHRAÇ ÜRÜNLERİ
Kırşehir ve Manisa'da ise modern entegre jeotermal sera kurulumu ve Jeodry yöntemiyle kurutulmuş meyve sebze üretimi ve paketleme tesisi (asgari 20 dönüm) desteklenecek yatırım konularından birini oluşturacak. Kırşehir, seracılık ve kurutma yatırımları için ideal şartlara sahip. Seraların jeotermal kaynaklarla ısıtılması, düşük maliyetli ve sürdürülebilir üretim imkanı sunuyor. Kırşehir'in diğer yatırım konularının ise "flakon ve cam üretim tesisi, granül kalsit üretim tesisi ile beş yıldızlı termal otel ve kongre merkezi" olduğunu da söyleyelim.
Manisa, 2 bin 140 dekarlık örtü altı tarım alanıyla, 14 işletmede 43 sera ünitesiyle Türkiye'de ikinci sırada. İlde sıcaklıkları 50–287 °C arasında değişen 7 jeotermal saha bulunuyor. Bu kaynaklar seracılıkta kullanılıyor. Ancak, jeotermal enerjinin tarımsal üretim, kurutma ve paketlemeyi kapsayan entegre tesislerde kullanımına yönelik altyapı bulunmuyor. Meyve ve sebzelerin mevsimsel değişkenliği ve bozulabilirliği göz önünde bulundurulduğunda, bu yatırım gıda güvenliği ve sürdürülebilir üretim açısından kritik öneme sahip. Manisa'nın desteklenecek diğer yatırım konularını ise teknolojik tarım makineleri üretimi, elektronik kart/modülleri vb. üretimi, zeytin atıklarından katma değerli ürün üretimi oluşturuyor.
AKSARAY'DA EMNİYET KEMERİ ÜRETİLECEK
Motorlu kara taşıtları ve yan sanayi alanındaki güçlü altyapısı ve stratejik konumuyla dikkat çeken Aksaray'da, otomotiv güvenlik sistemlerinin ileri teknolojiye dayalı olarak üretimi desteklenecek. Türkiye'nin kamyon üretiminde yüzde 60 paya sahip olan Aksaray'da, desteklenecek yatırım konularından biri motorlu kara taşıtları için airbag üretimi. Desteklenecek diğer yatırım konusu ise motosiklet, moped ve motorlu bisiklet üretimi. Bu alanda yapılacak yatırımlarla, Aksaray'ın motosiklet üretiminde Türkiye'nin öncü şehirlerinden biri olması hedefleniyor. Aksaray'da motosiklet, moped ve skuter üretimi yapan firmaların yıllık yaklaşık 1 milyon adet dış lastik ihtiyacı bulunmasına rağmen, ilde bu alanda herhangi bir üretim tesisi bulunmaması nedeniyle motosiklet, bisiklet ve sküter dış lastiği üretim tesisi yatırımının da desteklenmesi öngörülüyor. Aksaray'da dış lastik üretimine yönelik yatırımın, hem mevcut üreticilerin tedarik ihtiyacını karşılaması hem de otomotiv yan sanayisinde stratejik bir halkayı tamamlayarak sektörel kümelenmeyi hızlandırması bekleniyor. Aksaray'ın yatırım konularından bir diğeri ise emniyet kemeri üretimi. Aksaray, emniyet kemeri üretimi açısından stratejik bir yatırım merkezi olarak öne çıkıyor.
MEDİKAL KİMYANIN MERKEZİ ANKARA
Ankara'nın yatırım konularından biri medikal kullanıma yönelik enzim ve boyar madde üretimi. Yetkin üniversiteleri, kimya ve medikal kümelenmeleriyle Türkiye'de medikal teşhis kitleri için yerli enzim üretimi açısında ideal konumda olan Ankara, kimyevi mamuller ihracatında dördüncü sırada yer alıyor. Bu yatırımla hem ithalatın azalması hem de Ankara'nın medikal kimyada uzmanlaşması hedefleniyor.
Ankara'nın bir diğer yatırım konusu, tıbbi ürün ve ambalajları üretimi. Türkiye'de alüminyum tüpler, cam flakonlar, ampul üretimi sınırlı olmasına rağmen iç pazar talebi yüksek. Kurulması öngörülen tesisle yüksek katma değerli üretim, iç pazarın talebinin karşılanması ve ihracatın artırılması hedefleniyor. Ankara'nın yatırım konularından bir diğeri atık elektrikli ve elektronik eşya geri dönüşüm tesisi. Artan çevresel duyarlılık ve elektronik atıkların barındırdığı değerli madenler nedeniyle daha çok ihraç edilen atıklar Türkiye'de değerlendirilebilecek. Kurulacak tesis ile altın, gümüş ve bakır gibi kıymetli metaller geri kazanılacak, çevresel sürdürülebilirlik sağlanacak ve döngüsel ekonomi desteklenecek. Dördüncü yatırım konusu ise havuçtan beta karoten ve bitkilerden katma değerli gıda takviyesi vb. üretimi.
Ankara Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı Seyit Ardıç, Resmi Gazete'de yayımlanan uygulama tebliğleriyle 81 ilin her biri için belirlenen 4 öncelikli yatırım konusuyla bölgeler arası gelişmişlik farklarının azaltılacağını vurgulayarak, tüm yurdu kapsayan kalkınma hamlesinin hızlanacağını kaydetti. Ardıç, yeni teşvik programının Ankara'nın ve Türkiye'nin ekonomik kalkınmasına ivme kazandıracağının altını çizdi.
ANTALYA SPORCU TURİZMİNDE UZMANLAŞACAK
Antalya'nın yatırım konularından biri sporcu sağlığı ve performans merkezi. Bilindiği üzere Antalya, uygun iklimi ve tesis altyapısı sayesinde milli ve olimpik sporcular için bir çekim merkezi. Antalya, 85 farklı ülkeden yılda binin üzerinde spor takımını ağırlıyor. Yatırımla sporcu performansının geliştirilmesi, sporcu sağlığında ve spor turizminde uzmanlaşma hedefleniyor.
Antalya'nın yatırım konularından bir diğeri katma değeri yüksek tıbbi ve aromatik bitkisel ürünler üretimi. Türkiye'de yaklaşık 4 bin endemik bitki türü bulunurken, Antalya 500 endemik türle önemli bir zenginliği barındırıyor. Bölgede yaygın olarak yetiştirilen kekik, adaçayı ve biberiye gibi türlerin ekstre ve özütlerinin işleneceği yatırım ile ithalatın azaltılması, ihracatın artırılması hedefleniyor.
Antalya'nın bir diğer yatırım konusu mikroalg tabanlı omega 3 ve biyogübre üretimi. İklim değişikliği ile mücadelede karbon yutak alanları oluşturabilen ve atık suların değerlendirilmesini mümkün kılan mikroalg üretimi için Antalya'nın elverişli iklim ve üretim koşullarına sahip olduğu değerlendiriliyor. Antalya'nın dördüncü yatırım konusu ise organik sera atıklarından selüloz ve/veya mikrobiyal gübre üretim tesisi.
Söz mikroalglerden açılmışken, Bolu'nun yatırım konularından birinin de mikroalglerden omega 3 gıda takviyesi ve katma değerli ürünler üretimi olduğunu dikkat çekelim. 2024'te 7.68 milyar dolara ulaşan Omega-3 pazarının, yüzde 9.1 büyüme oranıyla hızla genişlediği vurgulanıyor. Bolu'nun, güçlü tarım ve su kaynakları altyapısı, temiz çevre şartları ve gelişmiş biyoteknoloji potansiyeli sayesinde mikroalg üretimi için ideal bir ortam sunduğu kaydediliyor.
GERİATRİ TURİZMİ YATIRIMI
Bolu'nun yatırım konularından biri ise geriatri turizm kompleksi. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi'nin sahip olduğu altyapıların yaşlı bakım yatırımları için önemli bir avantaj sunduğu belirtiliyor. Bu yatırımın Bolu'nun sağlık turizmindeki konumunu güçlendirmesi, istihdam artışı sağlaması bekleniyor.
Öte yandan 81 ilde desteklenecek yatırım konusu listesine göre, geriatri turizmi komleksi yatırımı konusu, Isparta ve en hızlı yaşlanan illerden olan Ordu için de belirlenmiş bulunuyor.
Bolu'nun diğer iki yatırım konusunun ise likit yumurta ve yumurta tozu üretimi ile modüler ahşap mobilya imalatı olduğunu söyleyelim. Bolu, 2.8 milyon yumurta tavuğu ve 34 milyon et tavuğuyla yumurta temininde önemli bir avantaja sahip.
Likit yumurta ve yumurta tozu üretimi yatırım konusu olarak belirlenen bir diğer il ise Çorum. Türkiye yumurta üretiminin yüzde 3.5'i Çorum'dan karşılanmakta olup il yaklaşık 4 milyon yumurtacı tavuk varlığıyla yıllık 45 bin ton düzeyinde üretim hacmine sahip. 2024 yılı itibarıyla 31 işletme ve 131 kümeste konumlanan bu üretim altyapısı, Çorum'un yumurta sektöründeki yerini güçlendiriyor. Çorum'un mevcut üretim altyapısı, likit yumurta ve yumurta tozu üretimine geçiş için yüksek potansiyel sunuyor. Çorum'da desteklenecek yatırım konuları "alaşımlı döküm ürünleri üretimi, raylı sistemler imalatı ile iş makineleri üretimi."
SEBZE MEYVE ATIKLARI KATMA DEĞERE DÖNÜŞECEK
Gaziantep'te biber atıklarından katma değerli ürünler üretimi yatırım konularından biri. Söz konusu yatırımla, biber işleme sürecinde oluşan atıkların endüstriyel ölçekte işlenerek gıda, ilaç, kozmetik ve savunma sanayinde kullanılan kapsaisin gibi yüksek katma değerli yan ürünlere dönüştürülmesi amaçlanıyor. Gaziantep'in yatırım konuları arasında sitrik asit üretimi ile rejenere iplik üretiminin de olduğunu hatırlatalım.
Sakarya'da meyve atıklarından katma değerli ürünler üretimi desteklenecek. Sakarya'nın diğer yatırım konuları "doğrusal hareket kızakları üretimi, endüstriyel otonom temizlik makinesi üretimi ile gemiler ve yüzer araçlar için basınçlı hava ile çalışan sanitasyon sistemleri üretimi."
Diyarbakır'da ise bisküvi, kek, gofret gibi paketli hazır gıda üretimi Program kapsamında desteklenecek yatırım konularından. Diyarbakır'ın diğer yatırım konuları ise "entegre kumaş üretimi, alüminyum folyo üretimi ile bitkisel girdilerden katma değerli endüstriyel gıda üretimi."
Tokat'ta meyve ve atıklarından katma değerli ürünler üretimi desteklenecek. Yatırım konularından bir diğeri maya üretimi tesisi. Tokat'ın diğer yatırım konuları asgari 500 baş manda süt hayvancılığı ve süt ürünleri üretim tesisi ile yüksek ekonomik değere sahip endüstriyel süt ürünleri üretimi.
Mardin'de yatırım konularından biri "Asya eriştesi (noodle) imalatı." Mardin'in diğer yatırım konuları ise "dirençli nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı, antivenom ve antiserum üretimi ile otomotiv sektörü N sınıfı araçlara yönelik tekstil ürünlerinin üretimi."
ENTEGRE TIBBİ VE AROMATİK BİTKİ İŞLEME TESİSİ
Zonguldak'ta katma değeri yüksek tıbbi ve aromatik bitkisel ürünler üretimi desteklenecek. Bilindiği üzere Türkiye dünya defne ihtiyacının yüzde 90'ını karşılayarak bu alanda açık ara lider konumda. Zonguldak, 23 bin tonluk yıllık üretim kapasitesiyle defne üretiminin yüzde 40'ını tek başına karşılıyor. Kurulacak entegre tıbbi ve aromatik bitki işleme tesisiyle defne ve diğer tıbbi ve aromatik bitkileri kurutma ve paketleme süreçlerinin sağlanması; bu bitkilerin işlenmiş yağ, esans ve aroma ürünlerine dönüştürülmesi suretiyle yüksek katma değer oluşturulması hedefleniyor. Zonguldak'ın diğer yatırım konuları arasında ağaç ve orman ürünleri entegre işleme tesisi ile yassı çelik tabanlı yüksek katma değerli ürün üretimi de var.
Şırnak'ta desteklenecek yatırım konularından biri yer fıstığı işleme tesisi. Şırnak'ın Silopi ilçesi, 2024'te 36.5 ton yer fıstığı üretimi gerçekleştirerek Türkiye yer fıstığı üretiminin yüzde 14.3 'ünü karşılıyor. Silopi'de üretilen yer fıstığının yüzde 60'ı işlenmeden diğer illere satılıyor. Yer fıstığının katma değerli ürünlere dönüştürülmesinin bölge sanayisinin üretim kabiliyetini artıracağı ifade ediliyor. Bölgenin Habur Sınır Kapısı'na yakınlığının, pazara erişim bakımından ilave imkan sağlaması bekleniyor. Şırnak'ın diğer yatırım konuları mobilya üretimi, asfaltitin gazlaştırılması tesisi ile kara taşıtlarının diğer aksam ve parçaları üretimi.
TEKSTİLİN YENİ MERKEZİ VAN
Van'ın tekstil sektöründe uzmanlaşması ve kümelenmesinin desteklenmesi hedefleniyor. Van'ın yatırım konularından biri hazır giyim ve konfeksiyon sektöründe ileri-geri bağlantılı ürünlerin üretimi. Van'ın bir diğer yatırım konusu, koyun yapağısından katma değerli ürün üretimi. Van ili 3 milyondan fazla koyun varlığıyla Türkiye'de ilk sırada. Bölgede yıllık yaklaşık 7 bin 700 ton yapağı kırkılmakta olup bu hacim Türkiye üretiminin yüzde 11'ini oluşturuyor. Bu yatırımla kirli yapağı, katma değerli ürünlere dönüştürülerek ekonomiye ve istihdama katkı sağlanacak. Van'ın diğer bir yatırım konusu taş yünü üretimi. Nemrut, Süphan, Tendürek ve Grekol gibi volkanik dağlara yakınlığıyla Van, taş yünü üretiminde kullanılan bazalt taşı açısından önemli bir hammadde kaynağı.
Uşak, tekstil sektörüne yönelik yatırım konularıyla dikkat çeken bir diğer şehir. Uşak'ta desteklenecek yatırım konuları "medikal tekstil ürünleri üretimi, teknik ve endüstriyel keçe ve keçe malzemeleri imalatı, tekstil kimyasalları üretimi ile tekstil makineleri imalatı" şeklinde.
Kastamonu'da kenevir işleme tesisi (kenevir elyafı) kurulacak. Çapraz lamine ahşap panel üretim tesisi ile modüler mobilya üretim tesisi de Kastamonu'nun yatırım konularından.
ENTEGRE SU ÜRÜNLERİ ÜRETİMİ VE İŞLENMESİ
Kahramanmaraş'ta entegre su ürünleri üretimi ve işleme tesisi yatırım konularından biri. Kahramanmaraş'ta son beş yılda tatlı su balığı yetiştiriciliği kapasitesi 3 kat artmış olup, 2025'te üretimin 16 bin ton seviyesini aşması bekleniyor. Bu yatırım ile su ürünleri işleme kapasitesinin yükseltilmesi, verimlilik kayıplarının önlenmesi ve küresel pazarda maliyet avantajı sağlanması hedefleniyor. Kahramanmaraş'ın diğer yatırım konuları ise leonardit ve gidyadan organomineral gübre üretimi, aktive edilmiş kil/kalsine kil üretimi ile bakalit hammaddesi üretimi.
Entegre su ürünleri üretimi ve işleme tesisi Şanlıurfa'nın da yatırım konularından. Şanlıurfa'nın diğer yatırım konuları selüloz ve selüloz bazlı kimyasal ürünler üretimi, taş yünü üretimi ile koyun yapağısından katma değerli ürün üretimi.
Bu arada entegre su ürünleri üretim ve işleme tesisi Zonguldak ve Malatya'nın da yatırım konularından. Malatya'nın yatırım konuları arasında "kayısı ve kayısı çekirdeğinden katma değeri yüksek ürünlerin üretimi ile hazır giyim ve konfeksiyon sektöründe ileri-geri bağlantılı ürünlerin üretimi" de yer alıyor.
PRİZMATİK PİL ÜRETİMİ
1980'lerden bu yana batarya üretiminde köklü bir geçmişe sahip olan Kayseri'nin yatırım konularından biri enerji depolama sistemleri üretim tesisi. Kayseri'nin mevcut Ar-Ge altyapısı ve enerji depolama teknolojilerindeki üretim kabiliyeti prizmatik pil ve batarya teknolojileri gibi alanlarda yüksek katma değerli üretimi geçişe imkan tanıyor. Kayseri'nin diğer yatırım konuları ise sivil havacılık ürünleri imalatı, elektrikli ev aletlerinde veya ölçüm cihazlarında kullanılan yüksek katma değerli ürünlerin imalatı ile mobilya sektöründe ileri-geri bağlantılı katma değeri yüksek ürünlerin üretimi.
Köklü demir-çelik altyapısı, kaliteli hammadde kapasitesi ve lojistik avantajlarıyla savunma sanayi, havacılık, otomotiv ve enerji gibi stratejik sektörlerde önemli olan nitelikli bağlantı elemanları üretiminde güçlü bir potansiyele sahip olan Karabük'ün yatırım konularından biri uzun çelik tabanlı stratejik ürün grupları üretimi. Bu yatırımın, yerli üretimi ve ihracatı artırması ve Karabük'ü katma değerli girdiler sağlayan bir üretim üssü haline getirmesi bekleniyor. Karabük'ün diğer yatırım konuları ise alaşımlı çelik üretim tesisi, sıcak daldırma galvaniz tesisi ile endüstriyel orman ürünleri üretim tesisi.
Kocaeli'nin yatırım konuları akü geri dönüşüm tesisi, rulman üretim tesisi, elektrikli lastik pişirme presi üretimi ile GMT levha üretimi.
Kütahya'nın ise bakır filmaşin üretim tesisi, endüstriyel akü üretim tesisi, grafit zenginleştirme tesisi ile teknik seramik ürünleri üretim tesisi.
Ali KOPUZ / İstanbul Ticaret Borsası Yönetim Kurulu Başkanı
"Yerel kalkınmanın merkezinde tarım ve gıda var"
Yerel Kalkınma Hamlesi Teşvik Programında, ilk dikkati çeken, ileri teknoloji ile birlikte tarım ve gıdanın ağırlığı. Bu sistemin merkezinde tarım ve gıda var demek yanlış olmaz. Teşvik edilecek 324 proje başlığının 153 tanesi, yani neredeyse yarısı doğrudan tarım ve gıda ile ilgili. Hem sektörlerin illere dağılımı hem de seçilmiş sektörler bize şunu gösteriyor: Yerel Kalkınma Hamlesi Teşvik Programı çok boyutlu bir çözümün zemini olarak tasarlanmış. Bu programla sadece bölgeler arası gelişmişlik farkları dengelenmeyecek, aynı zamanda terörsüz Türkiye hedefi desteklenecek, kırsal nüfusun yaşlanması ve tarım istihdamı sorununun çözümüne katkı sunulacak, büyük potansiyel içeren yerel varlıklar değerlenecek. Fındığa katma değer sağlamak amacıyla Giresun'da çikolata üretim tesisi desteği buna güzel bir örnektir. Diğer yandan bugün sanayi ve dolayısıyla tarım da çok büyük bir dönüşüm geçiriyor. Akıllı teknolojiler ve robotik, her alanda olduğu gibi tarımsal üretimde de hızla yerini alıyor. Her fırsatta dile getirdiğimiz akıllı tarım teknolojileriyle entegre edilen tarım makineleri ile hassas tarım uygulamalarına yönelik sensörler gibi teknolojilerin yerli üretiminin desteklenecek olması, gerçekten bu anlamda somut ve değerli bir adımdır. Yerel Kalkınma Hamlesi Teşvik Programı'nda dikkat çeken bir husus da hem büyükbaş hem de küçükbaş hayvancılığa yönelik entegre et ve süt üretim tesislerine yönelik programlardır. Hem programların açıldığı iller hem de kapasitelerinin farklı olması üstünde düşünülmüş ve saha gerçeklerine uygun teşvikler olduğunu gösteriyor. Teşviklerin doğru kullanılması için güçlü bir denetim mekanizması olmalı.
Zeki KIVANÇ / Adana Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı
"Sürdürülebilir kalkınma hedeflerimizle örtüşüyor"
Yerel Kalkınma Hamlesi kapsamında Adana'mıza tahsis edilen bu dört stratejik yatırım alanı, şehrimizin üretim kabiliyetini artıracak ve yüksek katma değerli alanlarda sanayimizi güçlendirecek. Bu destekler, Adana'nın sadece tarım ve tekstil değil; ileri teknoloji, sürdürülebilir gıda ve çevreci üretim gibi geleceğe dönük sektörlerde de önemli bir merkez haline geldiğinin açık göstergesi. Sektörlerin her yıl değişebilecek olması, ekonomik ihtiyaçlara ve teknolojik gelişmelere göre dinamik bir teşvik mekanizmasının işletilmesine olanak tanımaktadır. Bu esneklik sayesinde, o yıl içinde ön plana çıkan ya da kalkınma açısından kritik öneme sahip sektörler önceliklendirilerek, kamu destekleri en verimli şekilde yönlendirilebiliyor. Böylece hem kaynak israfının önüne geçiliyor hem de stratejik sektörlerde hızlı bir gelişim sağlanıyor. Bu yönüyle, Yerel Kalkınma Hamlesi yalnızca mevcut ihtiyaçlara değil, geleceğin üretim ve istihdam yapısına da yön veren dinamik bir politika aracı niteliği taşıyor. Özellikle teknolojik tarım makineleri ve kesici uç üretimi gibi makine imalatına dönük projeler, Adana sanayisinin mühendislik altyapısını daha da güçlendirerek nitelikli istihdamı artıracak. Tarımsal atıklardan gıda üretimi ve sentetik taş kağıt gibi çevre dostu üretim konuları ise sürdürülebilir kalkınma hedeflerimizle birebir örtüşüyor.
Yeni nesil akıllı vagon üretimi
Hava ve uzay araçları imalatında güçlü altyapısı, 60'tan fazla firma ve 9 bin 500 kişilik nitelikli işgücüyle öne çıkan Eskişehir'de desteklenecek yatırım konularından biri havacılık sektöründe kullanılan yüksek alaşımlı dövme parçalarının üretimi olarak belirlendi. Bir diğer yatırım alanı, raylı sistemler sektöründe kullanılacak yeni nesil "akıllı vagon" üretimi. Raylı sistemler kümelenmesi; kaynaklı ve talaşlı imalat, montaj, döküm, kompozit ve Ar-Ge alanlarında çalışan 45 işletmeden oluşuyor. Bu işletmelerin 30'u Eskişehir'de faaliyet göstermekte olup, yaklaşık 3 bin kişilik istihdam sağlıyor. TÜRASAŞ Eskişehir Bölge Müdürlüğü'nde binden fazla personelle yürütülen üretim, şehri sektörde ana üretim merkezi yaptı. Yeni nesil sensör ve yapay zeka destekli akıllı vagonlara artan talep, ildeki bu kapasite ve deneyimle birleştiğinde önemli bir yatırım fırsatı sunuyor. Eskişehir'in diğer yatırım konuları, sodyum silikat ve zeolit 4A üretimi, metal işleyen takım tezgahlarının parça ve aksesuarlarının imalatı.
Bu arada Konya'da raylı taşımacılık için demiryolu araçların üretimi, Sivas'ta havacılık, raylı sistemler ve otomotiv endüstrileri için mekanik bağlantı elemanları imalatı, Çorum'da raylı sistemler imalatının desteklenecek yatırım konularından biri olduğunu hatırlatalım.
İstanbul'un, güçlü bir kreatif üretim ekosistemi oluşturması desteklenecek
Program kapsamında İstanbul'da desteklenecek yatırım konularından biri tasarım, moda ve kreatif üretim atölye yatırımları olacak. Bilindiği üzere Türkiye endüstriyel tasarım başvurularında dünyada ikinci sırada yer alıyor. Bu başarıda bin 357 Ar-Ge merkezinin 432'sine ve 340 tasarım merkezinin 153'üne ev sahipliği yapan, ayrıca UNESCO "Tasarım Şehri" unvanına sahip İstanbul'un katkısı büyük. Türkiye'nin 17.9 milyar dolarlık hazır giyim ve konfeksiyon ihracatının yüzde 67.8'i İstanbul'dan gerçekleştiriliyor. İstanbul'un bu alanda küresel bir merkez haline gelmesi hedefleniyor. Desteklenecek bir diğer yatırım konusu ise görsel-işitsel prodüksiyon ve stüdyo altyapısı yatırımları. Bu kapsamda film/dizi çekim platoları, post-prodüksiyon, animasyon ve VFX stüdyoları, dijital ikiz kütüphanesi, oyun stüdyosu vb. yatırımlar sayılabilir. İstanbul'un bu alanda küresel bir şehir kimliği kazanması, küresel rekabette öne çıkması ve güçlü bir kreatif üretim ekosistemi oluşturması desteklenecek. İstanbul'un desteklenecek diğer yatırım konuları ise; simgesel mimari yatırımları ile nitelikli kültür endüstrileri yatırımları.
Yüzer deniz üstü rüzgar türbini platformu yatırımına destek
Program kapsamında İzmir'de desteklenecek yerel yatırım konularından biri yüzer deniz üstü rüzgar türbini platformu üretim tesisi. Bilindiği üzere Türkiye, 2035 yılında 5 GW denizüstü kurulu güce sahip olmayı hedefliyor. İzmir, mevcut rüzgar potansiyeli, bölgede kümelenen ekipman üretim sektörü, lojistik altyapısı, sektördeki nitelikli insan kaynağı ve önemli uluslararası firmaların varlığı sayesinde, yüzer deniz üstü rüzgar türbini platformu yatırım için öne çıkıyor.
İzmir için belirlenen bir diğer yerel yatırım konusu ise sürdürülebilir havacılık yakıtı (SAF) için bitkisel atık yağdan hammadde üretimi. Fosil bazlı jet yakıtlara kıyasla daha düşük sera gazı emisyonu sağlayan SAF'ın, AB ve ülke mevzuatları doğrultusunda 2025'ten itibaren en az yüzde 1 oranında mevcut jet yakıtlarına karıştırılarak kullanımı zorunlu tutuldu. SAF üretiminde, işlenmiş atık yağ kullanılıyor. Türkiye'nin en büyük rafineri ve petrokimya tesislerine ev sahipliği yapan İzmir bitkisel atık yağ işleme potansiyeline de sahip. Zeytinyağı, ayçiçeği yağı ve diğer bitkisel yağların üretiminin bölge tarımında önemli yer tutması SAF üretiminde kullanılabilecek atık hammaddenin temininde avantaj sağlıyor. İzmir'in desteklenmesi öngörülen diğer yatırım alanları, rulman üretimi ile tarımsal atıklardan selüloz üretimi tesisi.
Öte yandan, Bursa'nın yatırım konularından birinin on-shore RES için rüzgar türbini üretimi olduğunu söyleyelim. Bursa'nın diğer yatırım konuları ise biyopolimer üretimi, sismik izolatör üretimi ile metal işlemeye mahsus 5 eksen işleme merkezi üretimi.
Muğla'da çevre dostu deniz araçları üretimi desteklenecek
Yerel Kalkınma Hamlesi Destek Programı çağrısı kapsamında, Türkiye'deki tersanelerin yüzde 21'ine sahip Muğla'da, desteklenecek yatırım konularından biri hibrit, elektrikli ve güneş enerjisi destekli çevre dostu deniz araçları üretimi olacak. Bodrum ve Milas'ta yat üretimi yoğunlaşırken, çevre regülasyonlarıyla elektrikli tekne üretimi önem kazanıyor. Akyaka, Dalyan, Marmaris ve Göcek gibi koylarda bu dönüşüm çevresel açıdan önem taşıyor. 8 bin tekne kapasiteli 30 marinaya sahip ilde, potansiyel ihracat 100 milyon dolara ulaşabilecek düzeyde. Muğla'da desteklenecek diğer yatırım konuları ise fitokimyasal bileşen üretimi, mermer atıklarından mikronize kalsit üretimi tesisi ile doğal kompoze taş entegre üretimi tesisi olarak belirlendi.
Yerel Kalkınma Hamlesi destekleri
Yatırıma katkı oranı yüzde 50 olacak
Yatırım tutarının yüzde 15'i ve 240 milyon liraya kadar nakdi destek ya da yatırım tutarının yüzde 20'si ve 240 milyon liraya kadar faiz/kar payı desteği verilecek
KDV istisnası
Yatırım yeri tahsisi
Gümrük vergisi muafiyeti
Sigorta primi işveren hissesi desteği (6. bölgede 12 yıl, diğer bölgelerde 8 yıl)
Sigorta primi işçi hissesi desteği, (yalnızca 6. bölge illerinde geçerli olup 10 yıl).
Turizm yatırımları desteklenecek
Program çerçevesinde "turizm" yatırımları da desteklenecek. Bu illerden biri Ağrı Dağı, İshak Paşa Sarayı, Diyadin termal kaynakları ve Balık Gölü gibi doğal ve kültürel zenginlikleriyle güçlü bir turizm potansiyeline sahip olan Ağrı. Her yıl yaklaşık 45 bin turist Ağrı Dağı'na tırmanış için gelirken, İshak Paşa Sarayı 300 bin ziyaretçiyi ağırlıyor. Ağrı'da artan turizm talebini karşılayacak nitelikte konaklama tesisi bulunmuyor. Nitelikli otel yatırımlarının, hem konaklama kalitesini ve kapasitesini artırması hem de Ağrı'nın turizm gelirlerini ve marka değerini yükseltmesi bekleniyor.
Bu arada, dört veya beş yıldızlı konaklama tesisi yapılması hedeflenen iller arasında Adıyaman, Amasya, Ardahan, Artvin, Bartın, Bayburt, Bingöl, Bitlis, Çankırı, Düzce, Elazığ, Erzincan, Giresun, Hakkari, Iğdır, Kars, Rize, Siirt, Tunceli ve Van yer alıyor. Detaylandırmak gerekirse, örneğin Van Gölü'nde 5 yıldızlı konaklama tesisi yatırımı desteklenecek. 2024'te 718 bin yabancı turistin ağırlandığı şehirde, 3 adet 5 yıldızlı otel bulunuyor. Van Gölü kıyısında dalış merkezi, aquapark ve kongre alanları içeren nitelikli bir tesis yatırımının, yerli ve yabancı ziyaretçiyi artırarak ilin turizm gelirlerini ve marka değerini yükselteceği belirtiliyor.
Bir diğer örnek de yıllık 1 milyonu aşan günübirlik ziyaretçi hacmine rağmen konaklamalı turizm altyapısı ve faaliyet çeşitliliği sınırlı olan Tunceli. Tunceli'de beş yıldızlı konaklama tesisi, dört yıldız ve üzeri termal konaklama kompleksi ile konaklama, binicilik, macera parkı, apiterapi ve ekoturizm unsurlarını bir araya getiren doğa temelli turizm merkezi yatırım konularından.
Turizmle ilgili olarak; Çankırı'daki yatırım konusunun dört yıldız ve üzeri termal konaklama ve sağlık merkezi, Erzincan'daki yatırım konusunun 5 yıldızlı kış konaklama tesisi, Giresun'daki yatırım konusunun ise kış turizmi konaklama merkezi olduğunu belirtelim.
Batman, yüksek katma değerli üretime geçecek
Batman'da desteklenecek yatırım konularından biri, şırınga, optik ve gıda ambalaj üretimi gibi katma değeri yüksek alanlarda kullanılan siklo olefin kopolimeri (COC) üretimi. Bilindiği üzere Batman, petrokimya üretiminde temel girdi olan nafta hammaddesine hızlı erişim ve maliyet açısından avantajlı konumda. COC pazarının 2030 yılına kadar yıllık yüzde 11 büyüme ile 10.7 milyar dolara ulaşması bekleniyor. Türkiye'nin, yıllık COC ithalatı yaklaşık 180 milyon dolar. Bu yatırım ile Batman'ın petrokimya ürünleri üretimindeki uygun maliyet ve hızlı erişim avantajıyla küresel COC pazarından daha fazla pay alarak yüksek katma değerli üretime geçmesine katkı sağlanacak.
Batman'ın yatırım konuları arasında sıvı karbondioksit işleme tesisi de bulunuyor. Bilindiği üzere Batman Rafinerisi, yılda yaklaşık 109 bin ton CO₂ salıyor. İçecek, gıda ve sağlık sektörlerinden seracılığa kadar pek çok alanda kullanılan sıvı CO₂, Batman'a uygulanabilir bir endüstriyel simbiyöz fırsatı sağlıyor. Batman'ın bir diğer yatırım konusu ise medikal estetik ve sağlık yaşam kompleksi. Yılda 50 bin yabancı hastaya hizmet veren ve yaklaşık 100 milyon dolarlık hizmet ihracatı geliri elde eden Batman'da, 4 bin 332 çalışanı olan 172 sağlık tesisi bulunuyor. Bu yatırım ile Batman'ın sağlık alanındaki uluslararası konumu güçlendirilecek.
Batman'ın dördüncü yatırım konusu ise tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan atıklardan selüloz ve/veya mikrobiyal gübre üretim tesisi. Mardin, Şırnak, Siirt ve Batman illerini kapsayan TRC3 bölgesi yılda yaklaşık 2.1 milyon ton tarımsal atık üretmekte olup, bunun yüzde 30'u selüloza, 1.4 milyon tonu ise mikrobiyal gübreye dönüştürülebiliyor. Bu yatırımın hem çevresel sorunları gidermesi hem de ithal ikamesi fırsatları sunması bekleniyor.
Bayburt Kop Dağı'na kayak ve konaklama yatırımı
Bayburt'un yatırım konularından biri, Bayburt-Erzurum sınırındaki 3 bin metre rakımlı Kop Dağı'na kayak merkezi konaklama tesisi yapılması. Farklı zorluk derecelerindeki pistleriyle öne çıkan Kop Dağı Kayak Merkezi, çok sayıda turist çekiyor. Erzurum Havalimanı'na 70 km, Bayburt merkeze ise 43 km mesafede olan Kop Dağı'nın sahip olduğu potansiyel kayak merkezi yatırımı için bir fırsat sunuyor.
Bayburt'un diğer yatırım konuları ise "Bayburt taşı entegre işleme tesisi, su paketleme tesisi ile asgari bin büyükbaş kapasiteli entegre besi ve et ürünleri işleme tesisi" şeklinde.
Bilecik'te cam elyaf ile "ileri seramik ürünü" üretilecek
Bilecik'te şerbetçiotu ve diğer tıbbi aromatik bitkilerden katma değeri yüksek ürünler üretilmesi için tesis kurulumu desteklenecek. Türkiye'de sadece Bilecik/Pazaryeri'nde yetiştirilen coğrafi işaretli şerbetçiotu bitkisi; içecek sektörünün yanı sıra eczacılık ve kozmetik gibi farklı alanlardan yoğun talep görüyor ve yurt dışı pazarına da hitap edebiliyor. Bu yatırımla, yerel ürünün işlenerek yüksek katma değerli nihai ürünlere dönüştürülmesi hedefleniyor.
Bilecik'in yatırım konularından bir diğeri cam elyaf üretim tesisi. Bilindiği üzere Türkiye cam elyafı ürünlerinde net ithalatçı konumunda. Cam elyafı üretiminde kullanılan kum, soda, dolomit ve silis kumu gibi hammaddeler Bilecik ve çevresinde yoğun olarak çıkarılıyor. Ayrıca Bilecik Merkez'de yer alan 3. OSB bünyesinde oluşmaya başlayan cam kümelenmesi bu yatırımlar için önemli bir fırsat sunuyor.
Bilecik'in diğer bir yatırım konusu ise teknik (ileri) seramik ürünleri üretim tesisi. Geçen yıl 69.9 milyon dolar değerinde seramik ihracatı gerçekleştiren Bilecik; feldspat, kaolen ve kil gibi zengin yerli hammaddelere sahip. Türkiye'deki seramik kaplama malzemeleri üretim kapasitesinin yüzde 23'ünü barındıran Bilecik, bu oranla ülke genelinde ikinci sırada yer alıyor ve 13 bin kişiye istihdam sunuyor. Pazaryeri Seramik İhtisas OSB yatırımı, Bilecik'i teknik seramik üretiminde kümelenme merkezi haline getirmeyi hedefliyor. Bilecik'in dördüncü yatırım konusu ise asgari 2 bin 500 baş entegre yarı entansif tipte keçi yetiştirme ve keçi ürünleri işleme tesisi.
Bu arada, Bitlis'in yatırım konularından birinin de asgari 2 bin 500 baş entegre yarı entansif tipte keçi yetiştirme ve keçi ürünleri işleme tesisi olduğunu vurgulayalım. Bitlis'in diğer yatırım konuları ise "dondurulmuş patates ve patatesten mamul ürünler üretimi, asgari 500 baş kapasiteli manda süt hayvancılığı yatırımı ile dört yıldız ve üzeri konaklama tesisi" şeklinde.
Kapadokya film platosu oluyor
Nevşehir'in desteklenecek yatırım konularından birini Kapadokya Film Platosu (Kapadokya Alan Başkanlığı'nın kapsadığı alan dahilinde) oluşturuyor. Bilindiği üzere Kapadokya, 1959–2020 yılları arasında 80'i aşkın film ve diziye ev sahipliği yaparak doğal plato kimliğini kanıtladı. Bölge, gün ışığı süresi, düşük maliyetler ve zengin görsel dokusuyla film platosu için öne çıkıyor. Film Platosu yatırımıyla ilin ve bölgenin kreatif endüstriler potansiyelinin üst sıralara taşınması hedefleniyor. Nevşehir'in yatırım konularından bir diğeri sıcak hava ve aksamları üretimi. 2024 itibarıyla sıcak hava balonu sektörü 92 milyon dolarlık küresel büyüklüğe ulaştı, sınırlı üretici sayısı nedeniyle arz sıkıntıları yaşandı. Türkiye'nin 1.6 milyon dolar ihracat ve 2 milyon dolar ithalat verisi, üretim potansiyelini ortaya koyuyor. Yıllık 770 bin kişilik uçuş hacmi, uygun iklimi, teknik insan kaynağı ve altyapısıyla Nevşehir, bu yatırım için stratejik ve sürdürülebilir bir merkez olarak dikkat çekiyor. Nevşehir'in diğer yatırım konuları, veri merkezi ile dondurulmuş patates ve patatesten katma değerli mamul ürünler üretimi.
Bu arada Nevşehir'e komşu olan Niğde'nin yatırım konuları ise ayakkabı üretimi, gıda ve içecek makinaları üretimi, maden işleme ve taş ocağı makineleri ile medikal ürünler ve benzeri ürünler için endüstriyel kalsit üretimi.
Türkiye'de ilk olacak!
Sinop'un desteklenecek yatırım konularından biri "balık yağı refinasyonu tesisi." Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı verilerine göre, Sinop'ta faaliyet gösteren 5 ham balık yağı üreticisi, Türkiye'nin balık yağı ihracatının yaklaşık yüzde 35'ini karşılıyor. Üretilen ham balık yağları büyük ölçüde ihraç edilirken, insan tüketimine uygun, katma değeri yüksek rafine balık yağı ithal ediliyor. Ham balık yağının işlenerek insan tüketimine uygun hale getirileceği bu yatırım, Türkiye'de ilk olma özelliği taşıyacak ve gıda arz güvenliğine önemli katkılar sunacak.
Sinop'un yatırım konularından bir diğeri ise "yat limanı kurulumu." Ege ve Akdeniz'e kıyasla Karadeniz sahil şeridinde yatlara özel yapıların sayısı sınırlı olup, Türkiye'nin Karadeniz kıyısında yat limanı bulunmuyor. Karadeniz'de stratejik bir noktada ve tek doğal liman konumunda bulunan Sinop, yat limanı kurulumu için uygun bir destinasyon olarak öne çıkıyor. Sinop'un diğer yatırım konuları ise "masif ahşap ürünleri ve masif mobilya üretim tesisi ile kapalı devre su ürünleri yetiştiriciliği."
Bebek devam sütü üretimi için Düzce seçildi
Düzce'nin yatırım konularından biri sıvıdan toza bebek devam sütü üretimi. Türkiye'de bebek devam sütü ürün grubunda 2024'te 130 milyon dolarlık dış ticaret açığı mevcut. Düzce'nin tarımsal üretim potansiyeli ve gıda sektöründe faaliyet gösteren firmaların oluşturduğu ekosistem göz önüne alındığında bu yatırımla sektörün rekabet gücünün artırılması amaçlanıyor. Düzce'de desteklenmesi öngörülen diğer yatırım konusu bitkisel yağ üretiminde oluşan atık/yan ürünlerden prebiyotik ve farmakolojik ürünler üretimi. Düzce, Türkiye fındık üretiminin yüzde 13'ünü karşılıyor ve en çok fındık üretimi yapılan iller arasında 3. sırada yer alıyor. Bu yatırımla bitkisel yağ üretimi sonucunda ortaya çıkan atık ve yan ürünlerin yağ asitleri ve prebiyotik ürünlere dönüşümüyle yüksek katma değerli üretim hedefleniyor. Düzce'nin diğer yatırım konuları ise "sağlık kompleksi, ekoturizm merkezi, macera parkı, apiterapi, konaklama vb. ekoturizm unsurlarını bir araya getiren doğa temelli turizm merkezi ile ağaç ve orman ürünleri entegre işleme tesisi."
Bu arada Mersin'de ise desteklenecek yatırım konularından biri organik bebek ve çocuk maması üretimi. Mersin, yıllık 3.6 milyon tonluk meyve üretim hacmiyle organik bebek ve çocuk maması üretimi için güçlü bir hammadde kaynağı sunuyor. Ayrıca ilde 62 bin 440 dekar alanda yürütülen iyi tarım uygulamaları ve sahip olunan organik tarım potansiyeli, üretimde sürdürülebilirliği desteklemekte. Mersin'in diğer yatırım konuları, bakliyat ürünlerinden katma değerli hazır gıda üretimi, meyve atıklarından katma değerli ürünler üretimi ile tekne ve yat üretimi.
Giresun çikolata üretimiyle öne çıkacak
Program kapsamında, Giresun'da desteklenmesi öngörülen yatırım konularından biri fındık kabuğu veya çay atıklarından katma değerli ürün üretimi. 2024 yılında Giresun'da 94 bin ton fındık üretildi ve yaklaşık 47 bin ton fındık kabuğu atığı ortaya çıktı. Ayrıca, ilde yıllık 30 bin ton çay üretiminden yaklaşık 750 ton çay atığı oluştu. Bunun yanı sıra, 323 bin hektarlık geniş orman alanları da yatırımın hammadde teminini destekleyen önemli bir kaynak sunuyor. Özellikle çevre teknolojilerinde, su ve hava arıtımında kritik öneme sahip olan aktif karbon üretimi, bu atıkların katma değeri yüksek ürünlere dönüştürülmesinde öne çıkıyor. Giresun'daki yatırım konularından bir diğeri ise çikolata üretim tesisi. Giresun Tombul Fındığı AB Coğrafi İşaret tesciline sahip en kaliteli fındık türlerinden biri. Giresun ili 2024'te 94 bin ton fındık üretimi ile Türkiye'de 4. sırada. Giresun'da 2024'te 534 milyon dolar fındık ve mamulleri ihracatı yapıldı. Bu ihracatın önemli bir bölümünün de fındığın işlenmeden, sadece kırma ve/veya kavurma işlemiyle ihraç edildi. Çikolata endüstrisi bakımından önemli bir yeri olan fındığın nitelikli bir kullanım alanında değerlendirilmesi yüksek katma değerli üretime geçişe imkan tanıyacak. Giresun'un diğer yatırım konuları ise kış turizmi konaklama merkezi ile modüler mobilya üretim tesisi.
Hatay'a paslanmaz hassas döküm tesisi kurulacak
Hatay'ın yatırım konularından biri paslanmaz hassas döküm tesisi. Hatay, ana metal sanayi ve metal ürünleri imalatında yaklaşık 130 firma ve 18 binden fazla çalışanıyla güçlü bir ekosisteme sahip. Sektörün rekabet gücünü artırmak ve ileri teknolojiye dayalı altyapı geliştirmek amacıyla yüksek kaliteli çelikten hassas parçaların üretilebileceği bir tesis kurulması hedefleniyor. Bu yatırım ile savunma sanayi, enerji ve beyaz eşya gibi sektörlerde yerli üretimin güçlendirilmesi ve Hatay'ın yüksek teknolojili üretim kapasitesinin artırılması amaçlanıyor.
Hatay'ın desteklenecek yatırım konularından bir diğeri ise yıkıntı atıklarının geri kazanımı tesisi. 6 Şubat depremlerinden etkilenen illerde yaklaşık 100 milyon ton yıkıntı atığı oluştu, bunun 45 milyon tonu Hatay'da meydana geldi. Devam eden kentsel dönüşüm çalışmalarıyla bu miktarın artması bekleniyor. Bu yatırım ile çevre ve insan sağlığı açısından risklerin önlenmesi, atıkların farklı sektörlerde değerlendirilmesi ve bölgenin sürdürülebilir kalkınmasına katkı sağlanması hedefleniyor.
Hatay'ın bir diğer yatırım konusu ise filtre kağıdı üretim tesisi. Hatay, yaklaşık 70 milyon adet yıllık filtre üretim kapasitesiyle Türkiye'nin üretim hacminin yüzde 65'ini oluşturuyor. Hatay'dan birçok ülkeye filtre ihracatı yapılıyor. Ancak, bu üretimin en önemli girdisi olan filtre kağıdı ithal ediliyor. Söz konusu sektör dünyada 70 milyar dolarlık ticaret hacmine sahip. Bu yatırımla değer zincirini güçlendirerek Hatay'ın filtre üretim ekosisteminin tamamlanması ve sektörel kümelenmenin desteklenmesi hedefleniyor. Hatay'ın dördüncü yatırım konusu ise deri işleme tesisi.
"Silah ve silah parçaları" üretiminde adres Rize
Rize'nin desteklenecek yatırım konuları arasında çay atıklarından aktif karbon üretimi ile butik çay turizmi kompleksi yer alıyor. Rize'de her yıl oluşan 15-25 bin ton çay atığı, çevresel riskler taşıyor ve ekonomik açıdan yeterince değerlendirilemiyor. Bu atıkların katma değerli bir ürüne dönüşümü için en uygun alanlardan biri, Türkiye'nin dışa bağımlılığının da yüksek olduğu aktif karbon üretimi. Geniş kullanım alanına sahip aktif karbonun çay atıklarından üretilmesiyle çevresel sürdürülebilirlik sağlanacak ve yerli biyokütle girdisiyle ekonomiye katkı sunulacak. Butik Çay Turizmi Komleksi ise Rize'nin stratejik ürünü olan çay ile yüksek turizm potansiyelini birleştirecek. Rize'nin diğer bir yatırım konusu ise silah ve silah parçaları (tabanca, bomba atar, uçak savar imalatı, namlu vb.) üretimi. Rize, geçmişte sahip olduğu silah üretim geleneği, ustalık birikimi ve nitelikli iş gücüyle savunma sanayinde potansiyel bir merkez konumunda. Rize'nin dördüncü yatırım konusu ise doğa temelli turizm merkezi.
Bu arada silah ve silah parçaları üretimi Samsun'un da yatırım konularından biri. Türkiye'nin toplam tabanca ihracatının yüzde 46'sı Samsun'dan gerçekleştiriliyor. Tabancanın yanı sıra farklı silah sistemlerinin üretilmesi, Samsun'da silah sanayi alanında daha katma değerli ürün üretimine geçişi hızlandıracak, tedarikçi sayısını artırarak sektördeki istihdamı ve kümelenmeyi de olumlu yönde etkileyecek. Samsun'un diğer yatırım konuları ise metal ve kauçuktan ticari araç aksam ve parçaları üretimi tesisi, akıllı filtre sistemleri üretimi ile tıbbi cihaz üretimi.
Silah ve silah parçaları üretim tesisi, Türkiye'nin ilk Silah Sanayi İhtisas Organize Sanayi Bölgesi'ne sahip olan Kırıkkale'nin de yatırım konularından biri. Kırıkkale'de desteklenecek diğer yatırım konuları ise biyodizel üretim tesisi, membran üretim tesisi ile biyoetonol üretim tesisi.
Söz savunma sanayi yatırımlarından açılmışken, Konya'nın yatırım konuları arasında "MIM teknolojisiyle askeri silah parçaları ve soğuk dövme namlu üretimi ile mermi üretim tesisi" bulunuyor. Konya'nın bir diğer yatırım konusu ise "yem katkı maddeleri/buzağı mama üretimi."
Yalavo'da gemi motoru üretimi desteklenecek
Program kapsamında Yalova'nın desteklenmesi öngörülen yatırım konularından biri gemi motoru üretimi. Yalova, Türkiye gemi inşa kapasitesinin yüzde 40'ını karşılayan 31 aktif tersanesi ve yaklaşık 40 bin kişilik istihdamı ile Türkiye'de sektör lideri konumda. Bu yatırımla tersanelerin dışa bağımlılığının azaltılması, ileri mühendislik ve yüksek teknoloji odaklı üretimin artırılması hedefleniyor. Yalova'nın diğer yatırım konuları, otomotiv sektörüne yönelik kauçuklu parça üretimi, akıllı sulama ve iklimlendirme sistemleri üretimi ile katma değerli yüksek tıbbi ve aromatik bitkisel ürünler üretimi.
Öte yandan, Trabzon'da ise desteklenecek yatırım konularından biri elektrikli tekne ve yat üretimi olacak. Trabzon'un diğer yatırım konuları ise entegre su ürünleri üretimi ve işleme tesisi, endüstriyel ağ ve benzeri ürünler üretimi ile tıbbi ve aromatik bitkilerde biyoaktif potansiyelli ürünler ve katma değerli ürünler imalatı.
Denizli'nin dokuma ağırlıklı ürün yelpazesi geliştirilecek
Türkiye'nin 9. büyük ihracatçı ili olan Denizli'de desteklenecek yatırım konularından biri ulaşım araçları aksam ve parçalarında kullanılan teknik tekstil ürünleri üretimi. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı verilerine göre, Denizli, Türkiye ev tekstil ürünleri ihracatının yüzde 50'sini tek başına karşılıyor. Güçlü dokuma altyapısına sahip olan ilde yapılması planlanan bu yatırımla geleneksel üretimin katma değeri yüksek teknik tekstile dönümünün sağlanması hedefleniyor. Denizli'nin diğer yatırım konusu termogülasyon battaniye ve teknik kumaş üretimi. Özellikle afetlerde ve acil durumlarda yüksek miktarlarda kullanım ihtiyacı olan, yüksek maliyetlerle yurt dışından ithal edilen endüstriyel, askeri ve kompozit teknik tekstil ürünlerinin imalatının, sektörü daha rekabetçi ve sürdürülebilir bir yapıya dönüştürmesi bekleniyor. Denizli'nin diğer yatırım konuları ise iş güvenli amaçlı ayakkabı ve savunma sanayinde kullanılan bot üretimi ile katma değeri yüksek tıbbi ve aromatik bitkisel ürünler üretimi.
Savunma sanayine yönelik gıda üretimi
Yozgat'ın yatırım konularından biri savunma sanayine yönelik hazır gıda üretimi tesisi. Savunma sanayine yönelik gıda üretimi ateş veya elektrik gerektirmeden yiyecekleri ısıtan inovatif hazır yemek kitleri; askeri operasyonlar, afet yönetimi, kampçılık ve açık hava sporlarında artarak talep görüyor. Toplam 6.1 milyon dekar tarım arazisine sahip Yozgat, 2024 verilerine göre yeşil mercimekte Türkiye birincisi, nohutta ikinci, durum buğdayı ve şekerpancarında ise ilk beşte yer alıyor. Paketlenmiş hazır gıda alanında Yozgat'ta faaliyet gösteren firma sayısının artması, ilin coğrafi konumu, üretim kapasitesi ve nitelikli işgücü varlığı göz önünde bulundurulduğunda bu yatırımla sektörün rekabetçiliğinin ve kümelenme potansiyelinin desteklenmesi hedefleniyor. Yozgat'ın diğer yatırım konuları ise bakliyat ürünlerinden katma değerli hazır gıda üretimi, tarım ve bahçecilik makinalarının aksam ve parçaları imalatı ile asgari bin büyükbaş kapasiteli entegre besi ve et ürünleri işleme tesisi.
Savunma sanayine yönelik paketlenmiş gıda üretimi, Karaman'ın da yatırım konusu olarak belirlendi. Karaman'ın diğer yatırım konuları "keratin üretimi ve yün işleme tesisi, hassas tarım ekipmanları ve tarım makineleri üretimi ile meyve atıklarından katma değerli ürünler üretimi."
