HÜLYA GENÇ SERTKAYA / Türkiye'nin en köklü organize sanayi bölgelerinden olan OSTİM OSB, tarih ve coğrafyanın verdiği sorumlulukla Orta Doğu, Afrika, Orta Asya ve Balkanlar başta olmak üzere dost ve kardeş ülkelerle tecrübelerini paylaşıyor. Bugüne kadar 20 ülkeyle işbirliği adımları atan OSTİM OSB'nin, şimdi de Suriye ile iş birliği gündemde. OSTİM OSB Yönetim Kurulu Başkanı Orhan Aydın, Suriye ile OSB, teknopark ve üniversite başlıklarında iş birliğine hazır olduklarının altını çiziyor. 1967'de temelleri atılan OSTİM'in bugün 17 sektör, 139 işkolunda, 6 bin 500'den fazla işletme, 70 binden fazla çalışanın faaliyet gösterdiği sanayi şehrine dönüştüğünü vurgulayan Orhan Aydın, OSTİM'in milli ihtiyaçların karşılanmasında bir çözüm merkezi olduğunu belirtiyor. Ankara'nın öncü sanayi bölgelerinden OSTİM ekosisteminin küçük işletmeler için adeta kuluçka merkezi görevi gördüğünü söyleyen Aydın, "Fikrim var diyen girişimciden, şirketimi Borsa'ya açmak istiyorum diyene kadar, bölgemizdeki tüm firmaların arkasındayız" ifadelerini kullandı.
Özbekistan Taşkent'te OSTİM Global Türk Klasteri Direksiyası adıyla 100 hektar üzerinde kurdukları Özbek-Türk OSB'ye dünyanın dört bir yanından yatırımcıları beklediklerini söyleyen Aydın, bölgeden ilk tahsislerin Türk firması Hektaş ve Özbek firması Discover'e yapıldığını, büyük firmalara tahsislerin başladığını kaydetti. Orta Asya yatırımlarında yeni adres olarak öne çıkan OSTİM Global Türk Klasteri Direksiyası'nın yatırımcıya birçok fırsat ve avantajı sunacak bir yatırım adası olduğunu dile getiren Aydın, bölgede küçük ve orta ölçekli firmalar için 500 ve bin metrekare kapalı alana sahip işyerlerinin OSTİM tarafından yapılıp kiralama veya satın alma yöntemi ile sanayicilere verileceğini vurguladı. OSTİM OSB Yönetim Kurulu Başkanı Orhan Aydın ile yeni projeleri konuştuk…
Suriye ile OSB kurulumunda nasıl bir iş birliği söz konusu olacak?
Suriye, OSTİM modeliyle yakından ilgileniyor. 5 Ağustos'ta TOBB'de gerçekleştirilen Türkiye-Suriye Yuvarlak Masa toplantısında da, Suriye Ekonomi ve Sanayi Bakanı Nidal Eş-Şaar, Türkiye ile iş birliğine KOBİ'lerle başlayacaklarını, Türkiye'deki OSB'lerin tecrübelerinden, başarılı örneklerden yararlanmak istediklerini söyledi. Bakan Yardımcı Basel Abdul Hannan, Türkiye'nin OSTİM modeli ile ilgilendiklerini aktardı. Önümüzdeki günlerde, OSTİM'e teknik heyet düzenlemek istiyorlar. Biz de davet ettik. Suriye ile OSB, teknopark ve üniversite başlıklarında iş birliklerine hazırız. "Gelin bize yardımcı olun" diyen ülkeler olursa, biz burada 50 yılı aşkın tecrübemizi, birikimimizi paylaşmaya hazırız. OSTİM'in Türk ve İslam dünyası ile tecrübelerini paylaşmak üzere iş birliği yaptığı ülke sayısı 20'ye ulaştı. Türki Cumhuriyetlerine, İslam Ülkeleri İşbirliği Teşkilatı üyelerine, D8 Ekonomik İşbirliği Teşkilatı'na OSTİM modelini anlattık.
OSTİM OSB şu ana kadar hangi ülkelerle işbirliği yaptı?
Bugüne kadar 20 ülkeyle iş birliği adımları attık. İş birliği yaptığımız ülkeler, Tunus, Arnavutluk, Kırım, Acara Özerk Cumhuriyeti, Libya, Özbekistan, Kırgızistan, Kazakistan, Mısır, Suudi Arabistan, Sudan, Yemen, Somali, Ruanda, Nijerya, Gana, Gabon, Fildişi Sahilleri, Irak ve Azerbaycan. Bu ülkelerin çoğunda gönüllü danışmanlık hizmeti verdik. Bazılarının OSB projelerini inceledik, değerlendirdik, önerilerde bulunduk. Özbekistan'daki iş birliği biraz daha farklı gelişti. Özbekistan danışmanlığımızın yanı sıra, OSTİM'in ismini, modelini, yatırımlarını da görmek istediler. Ticari bir iş birliğine dönüştü. Şirket kuruluşunu gerçekleştirdik. Özbek-Türk Organize Sanayi Bölgesi'ni, yani "OSTİM Global Türk Klasteri Direksiyası'nı" kurduk. Halihazırda, Özbekistan'ın farklı şehirlerinden de OSTİM modeli için talepler geliyor.
Hangi şehirler bunlar?
Taşkent'te kurulması planlanan, maden sektöründeki bir organize sanayi bölgesi ile görüşmelerimiz devam ediyor. Diğer yandan Özbekistan'ın özerk bölgesi olan Karakalpakistan'da görüşmeleri sürdürüyoruz. Orada da yaklaşık 150 hektarlık bir alanda bir sanayi bölgesi kurulması, fizibilite çalışmalarının yapılması, diğer tüm süreçlerin modellenmesi ve işletmeye hazır hale getirilmesi ile ilgili süreçleri yürütüyoruz. Bu çalışmada ciddi anlamda yol aldık. Yakın bir zamanda da o bölgenin çalışmalarını başlatmayı ümit ediyoruz.
Özbekistan'da OSTİM tecrübesiyle kurulan Özbek-Türk Organize Sanayi Bölgesi'nden kısaca bahsedebilir misiniz?
Taşkent'te 100 hektarlık alanda kurulan Özbek-Türk Organize Sanayi Bölgesi'nin toplam yatırım tutarı 300 milyon dolar civarında olacak. Bölgenin üç etapta tamamlanması planlanıyor. Birinci etap alanın belirlenmesi ve sosyal alanların, yani yönetim binasının, okulların ve sosyal donatıların yapılması ve faaliyete girmesi. İkinci etap küçük ve orta ölçekli işletmelerin yer alacağı 500 metrekare, bin metrekare atölyelerin bulunduğu alanın bölge yönetimi. Bu atölyeler, OSTİM Global Türk Klasteri Direksiyası tarafından yapılıp kiralama veya satın alma yöntemi ile sanayicilere verilecek. İnşaata yakında başlayacağız. Üçüncü etap ise ihtiyacı olan büyük firmalara tahsislerin yapılması. Türk, Özbek ve dünyanın dört bir yanındaki firmaları bölgeyi bekliyoruz. Bölgenin ilk yatırımcıları olan Hektaş gibi Discover gibi firmalara alan tahsisi yapıldı. Üç etabı da eş zamanlı olarak yürütüyoruz. Bölgenin tamamının bitmesi için yaklaşık 10 yıllık bir zaman planlaması yapıldı ama bunu daha da erkene çekmek istiyoruz.
Hektaş ve Discover'ın OSTİM Global Özbekistan OSB'deki yatırımlarından biraz bahseder misiniz?
Şu anda Hektaş'a 10 hektarlık bir yer verdik ve Hektaş inşaatına başladı ve Aralık 2026'da üretime geçmeyi planlıyor. Onun yanında Özbekistan firması Discover'e üç hektarlık tahsiste bulunduk, inşaata başlamak üzereler. Hektaş organik gübre ve zirai ilaç üretimi yapacak. Discover ise inşaat ve yapı malzemeleri üretecek. Bunun yanı sıra birkaç şirketle de görüşme halindeyiz. Bölgenin tamamen faaliyete geçmesi için 10 yıllık bir projeksiyon belirledik ancak daha erken zamanda bölgenin dolması ve işletmelerin üretime geçmesini bekliyoruz. Tanıtım kampanyamızın ardından bölgeye talebin hızlıca artacağını düşünüyorum.
Bölgede eğitim konusunda neler yapılıyor?
Bölgede, sanayinin ihtiyaç duyduğu eğitimleri verecek meslek lisesi olacak. Bir de bölgede meslek yüksekokulu kurulacak. Oradaki meslek yüksekokulunu, 'biz acaba OSTİM olarak yapabilir miyiz' diye konuşuyoruz. Yükseköğretim Kurulu (YÖK) mevzuatını inceliyoruz. OSTİM Teknik Üniversitesi'ne ait orada bir meslek yüksekokulu açma niyetimiz var. Mevzuat uygun olmazsa, Özbekistan'ın mevzuatına göre orada OSTİM adında yeni bir meslek yüksekokulu kuracağız.
Özbek-Türk OSB'de yatırım yapmanın avantajları neler?
OSTİM Global Türk Klasteri Direksiyası'nın sunduğu ekonomik fırsatlar, avantajlar çok fazla. Çünkü Özbekistan'daki yatırımla, oradan Türk dünyasına da hitap edebiliyorsunuz. Orta Asya yatırımlarında yeni adres olarak öne çıkan Özbek-Türk Organize Sanayi Bölgesi'nde yer alacak firmalar, Rusya'nın da dahil olduğu Avrasya Gümrük Birliği üyesi 5 ülkeye gümrüksüz ihracat yapabilecek. Özbekistan, tarım, madencilik, enerji, tekstil gibi alanlarda Türk firmalarına önemli yatırım fırsatları sunuyor. Bu firmalara hazır bir ortam oluşturmak, onların işlerini kolaylaştıracak. Bölge; otoyol bağlantısı, demiryolu ve hava yoluna yakın konumuyla güçlü lojistik ağının merkezinde yer alıyor. OSTİM Global Türk Klasteri Direksiyası, yatırımcıya birçok fırsat ve avantajı sunacak bir yatırım adası olacak. Kaliteli, hızlı ve düşük maliyetli altyapı hizmeti verilen, uçtan uca mesleki eğitim kurumları ve teknoparkı bir araya getiren bir sanayi bölgesinde yatırım yapacaksınız. Enerji ve işgücü maliyetleri uygun bir yatırım fırsatı bulacaksınız. Zaten Özbekistan'a Türkiye'den giden birçok yatırım var. Örneğin tekstil firmalarımız gitmiş.
OSTİM örneğini diğer OSB'lerden ayrıştıran nedir? Bu modeli başarıya taşıyan faktörler nelerdir?
OSTİM, bir sanayileşme okulu. OSTİM'i Ankara'daki 13 OSB'den, Türkiye genelindeki 400'ü aşkın diğer OSB'lerden ayıran temel farklılık bu. Bugün Ankara'daki OSB'leri dolaştığınızda, tabelalarına baktığınızda bir bölümünün OSTİM'in ekosisteminden büyüyüp gelen şirketler olduğunu görürsünüz. OSTİM, küçük işletmeler için adeta kuluçka merkezi görevi görüyor. Ankara'nın öncü sanayi bölgelerinden biri olarak yarım asrı geride bırakan OSTİM'in ekosistemi, firmaların büyümesine katkı veriyor. Memur kenti denilen Ankara'nın, sanayi kentine dönüşmesinin arkasında, OSTİM, ASELSAN, TUSAŞ vb. kurumlar var. Aynı zamanda, savunma, havacılık, medikal ve iş makineleri gibi sektörlerde faaliyet gösteren KOBİ'leri de unutmamak gerekiyor. OSTİM'i diğer OSB'lerden ayıran temel noktalardan biri mesleki eğitimde uçtan uca sunduğu çözümler. OSTİM OSB'de, ilköğretim, Çıraklık Eğitim Merkezi, meslek lisesi, meslek yüksekokulu ve üniversite var. Sadece bizim kurduğumuz eğitim kurumları değil aynı zamanda Gazi Üniversitesi'nin de Meslek Yüksekokulu bölgemizde eğitim veriyor. Bizi ayrıştıran diğer bir nokta ise teknoparkımız. Teknoparkımızda Ankara'daki 6 üniversitenin ortaklığı var. OSTİM, teknolojik olarak ülkenin sorunlarına, ihtiyaçlarına çözümler üreten bir OSB. OSTİM olarak kümelenmelere uzun süredir emek veriyoruz. 7 kümelenmemiz ile adeta çözüm merkezi gibiyiz. Öte yandan savunma ve havacılık son zamanlarda Türkiye'nin öne çıkan alanı. Bugün savunma sanayi ve havacılıkta gördüğünüz makinelerde, aletlerde, platformlarda, uçaklarda OSTİM'de üretilen parçaları görmek mümkün. OSTİM olmadan ürünü, aracı, platformu tamamlayamazsınız.
OSTİM Teknik Üniversitesi, OSTİM üretim ekosisteminin bir parçası olabildi mi?
OSTİM Teknik Üniversitesi'ni kurarken bir teori ile yola çıktık. İşe eli dokunmuş, eğitimi teorikte kalmayan insan kaynakları yetiştirelim istedik. İşgücü piyasalarının ihtiyaç duyduğu alanda insan kaynakları yetiştirmeyi hedefledik. Bunu ne kadar gerçekleştirebildiniz derseniz, biz bunu en iyi yapanlar arasındayız. Buranın bu işi yaptığını, velilerden, öğrencilerden, sanayiciden geri dönüşlerden teyit ediyoruz. Staj ve iş bulma konusunda öğrencilerine fırsat sunabilen bir üniversitemiz var. Bunu yapmaktan da çok mutluyuz. Sahayı okuma gücümüz var. Üniversitemizde piyasada karşılığı olan mesleki eğitimler veriliyor. Orayı bitirenler de kolay iş buluyor. Bizim teknik üniversitemiz başta olmak üzere, bölgemizdeki meslek yüksekokulunu da bitiren öğrencilerin işgücü piyasasına girişi daha kolay ve hızlı oluyor.
Kümelenmeler 5G'den yerli metroya birçok projenin çözüm ortağı
OSTİM OSB'de, iş ve inşaat makineleri, savunma ve havacılık, medikal, yenilenebilir enerji ve çevre teknolojileri, raylı ulaşım sistemleri, haberleşme teknolojileri ve kauçuk olmak üzere 7 kümelenme bulunuyor. 5G'den yerli metro üretimine birçok projenin çözüm ortaklarından olan OSTİM kümelenmeleri, bölgedeki şirketlerin uluslararası arenada rekabet gücünü artıracak birçok projeyi hayata geçiriyor. OSTİM OSB Yönetim Kurulu Başkanı Orhan Aydın'ın açıklamalarına göre, OSTİM Medikal Sanayi Kümelenmesi 4. Uluslararası Rekabetçiliği Geliştirme Projesi'ni (UR-GE) yürütmekte olup yakın zamanda 5. UR-GE Projesi'ni başlatmaya hazırlanıyor. Küme, Ankara'nın kalbinde kurulmuş, kanser ve bulaşıcı hastalıklar alanlarında teşhis ve tedavi ürünlerinin üretimine, test ve analizlerine sağlık endüstrileri ile olanak sağlayan en son teknolojileri bir araya getiren Ankara Yenilikçi Teşhis ve Tedavi Ürünleri Geliştirme Merkezi'nin (AnkaTheraHub) proje ortaklarından. Türkiye'nin en büyük ve en çok ortaklı TEYDEB Projesi olan Uçtan Uca Yerli ve Milli 5G Haberleşme Şebekesi Projesi'ni tamamlayan Haberleşme Teknolojileri Kümelenmesi ise, 1 Hizmet Sektörü Rekabet Gücünün Artırılması Projesi'ni (HİSER) tamamladı, 1 HİSER Projesi'ne ise devam ediyor. İş ve İnşaat Makineleri Kümelenmesi'nin (İŞİM), 5. UR-GE Projesi 52 firma ile devam etmekte olup, 6. UR-GE Projesi'nin başvurusu da yıl bitmeden yapılacak. İŞİM, uluslararası bilinirliğin artırılması ve iyi örneklerin Türkiye'ye ve kümeye kazandırılması noktasında 650 bin euro bütçeli 3 AB Projesi tamamladı. OSTİM Savunma ve Havacılık Kümelenmesi (OSSA) ise toplam 5 UR-GE tamamladı. 6 ve 7. UR-GE Projeleri devam ediyor. 8. UR-GE Projesi Ticaret Bakanlığı tarafından onaylandı. 2 adet UR-GE Projesi tamamlayan OSTİM Yenilenebilir Enerji ve Çevre Teknolojileri Kümelenmesi'nin, 3. UR-Ge Projesi devam ediyor. Kümelenme, 1 adet COSME Projesi'ne başvurmaya hazırlanıyor. Anadolu Raylı Ulaşım Sistemleri Kümelenmesi (ARUS) tarafından ise Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kümelenme Destek Programı Projesi, Ticaret Bakanlığı 4. UR-GE Projesi, AB Leader 2030 Projesi yürütülüyor.
"Üniversitelere dil dökmeye devam ediyoruz"
OSTİM OSB Yönetim Kurulu Başkanı Orhan Aydın, sanayi ile üniversite iş birliğini güçlendirmek için yıllardır üniversitelere dil döktüklerini ve dökmeye de devam ettiklerini vurguladı. OSTİM OSB'nin yıllar önce ODTÜ Teknokent'in kuruluşunda 10 bin liralık sermaye verdiğini anımsatan Aydın, OSTİM OSB'nin her zaman teknolojiye duyarlı bir OSB olduğunun altını çizdi. Aydın, "ODTÜ'ye teknoparklar üniversitelerde olmak zorunda değil, sanayi üniversite işbirliği yapalım dedik. Tabiri caizse, kırmızı halı sererek ODTÜ'yü kampüsünden çıkardık, 2006'da OSTİM'e getirdik. Ardından kendi teknoparkımızı kuralım istedik. Ankara Üniversitesi, TOBB Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi, Atılım Üniversitesi, Başkent Üniversitesi ve Çankaya Üniversitesi'ni teknoparkımıza ortak ettik. O gün bugündür de üniversitelere dil dökmeye, şu işi birlikte yapalım demeye devam ediyoruz. Biz zaten koşan bir OSB'yiz. Bugün 200'den fazla firmanın faaliyet gösterdiği Ostim Teknopark'ı başarılı hale getirdik. 2021 yılında Türkiye genelinde birinci oldu" dedi.
"OSTİM GSYF, yatırım için iki teknoloji firması ile görüşüyor"
OSTİM'de bir misyon şirketi olarak kurulan Ostim Endüstriyel Yatırımlar ve İşletme A.Ş. 2022'de Albaraka Portföy Yönetim A.Ş. ile iş birliği yaparak OSTİM Girişim Sermayesi Yatırım Fonu'nun (OSTİM GSYF) kuruluşunu gerçekleştirdi. OSTİM OSB olarak Fon'a ilk etapta yaklaşık 70 milyon lira kaynak koyduklarını söyleyen Orhan Aydın, OSTİM GSYF ile gelişmeye açık, dünyaya açılabilecek teknoloji firmalarını desteklediklerini vurguladı. Aydın, "Biz bu şirketleri büyütmek, uçurmak istiyoruz. Şu ana kadar OSTİM GSYF sekiz firmaya yatırım yaptı" dedi.
Aydın'ın açıklamalarına göre; 2024 yılı sonu itibarıyla OSTİM GSYF'nin yatırım yaptığı firmalar IQvizyon, Büyütech, Milvus Robotics, GoWit, Mavikanatlar, Cellsway, Rototip ve Turna Teknoloji. OSTİM GSYF'nin halen iki teknoloji firması ile sözleşme imzalanması görüşmeleri devam etmekte olup 2025 yılı içerisinde yatırımın gerçekleşmesi planlanıyor.
Start-up'ların finansmana ve stratejik iş birliklerine erişimi destekleniyor
Ostim Teknopark, "Melek Yatırım Ağı" olan teknoparklardan. Ostim Teknopark tarafından sunulan hizmetler arasında yer alan OSTİM INP (Melek Yatırım Ağı), erken aşama girişimcileri, orta-yüksek ve yüksek teknolojiler geliştiren firmaları, kendi fonlarını, şirketin belirli bir hisse senedi karşılığında yatıran, yüksek net değerli ve iş uzmanlığına sahip yatırımcılarla eşleştirerek, girişimcilerin büyümesini desteklemeyi ve yatırımcıların sermaye varlıklarını artırmayı hedefliyor. Orhan Aydın'ın açıklamalarına göre; bu amaçla, 27 Şubat 2023'te OSTİM INP, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından akredite edilerek, bireysel katılım yatırımcısı ağları arasına dahil edildi. Melek Yatırım Ağı'nın 27'si lisanslı, 3'ü lisanssız olmak üzere toplam 30 yatırımcı üyesi, 57 girişimci üyesi bulunuyor. OSTİM INP'nin, girişimciler için yalnızca bir finansman kaynağı değil aynı zamanda yatırım yolculuklarında rehberlik eden bütüncül bir destek platformu olduğunu vurgulayan Orhan Aydın, start-up'ların yalnızca doğrudan finansmana değil aynı zamanda stratejik iş birliklerine ve büyüme fırsatlarına da erişiminin desteklendiğini kaydetti.
"Ostim Teknopark, girişimcilere entegre bir gelişim ekosistemi sunuyor"
200'ün üzerinde firmanın faaliyet gösterdiği Ostim Teknopark, 2014 yılında kuruldu, 2018 itibarıyla da aktif olarak faaliyetlerine başladı. Ostim Teknopark, "Turuncu, Turkuaz ve Bronz binaların yanı sıra, OSTİM merkezinde yer alan OFİM Bölge Dışı Kuluçka Merkezi" olmak üzere dört farklı yerleşkede hizmet veriyor. Bu alanlar yalnızca girişimcilere ofis imkanı sunmakla kalmıyor, aynı zamanda ihtiyaç duydukları altyapı, danışmanlık, ağ kurma olanakları ve gelişim desteklerini de barındıran bütüncül bir yapıya sahip.
OSTİM OSB Yönetim Kurulu Başkanı Aydın, Ostim Teknopark'ta firmaların; savunma sanayi, yazılım, enerji, robotik ve medikal gibi stratejik öneme sahip birçok farklı sektörde yenilikçi ürün ve hizmetler geliştirdiğini kaydetti. Erken aşama girişimler için özel olarak yapılandırılmış OFİM Bölge Dışı Kuluçka Merkezi ve Turuncu Kuluçka Merkezi'nin aktif olarak hizmet verdiğine işaret eden Aydın, "Bu merkezlerde 50'nin üzerinde girişim, fikirlerini ürüne dönüştürmek ve pazara sunmak üzere destekleniyor. Her iki merkezde de aynı kapsamlı destek paketi sunuluyor. Mentorluk, danışmanlık, eğitim programları, yatırımcı buluşmaları ve proje geliştirme destekleri gibi girişimcilerin gelişiminde kritik rol oynayan hizmetler, tüm girişimciler için eşit şekilde erişilebilir durumda. Merkezler arasındaki fark ise yalnızca konum ve girişimlerin gelişim aşamaları bağlamında ortaya çıkıyor. Turuncu Kuluçka Merkezi'nde yer alan girişimler, PROTA Teknoloji Üretim Atölyesi ile entegre çalışıyor ve prototipleme süreçlerinde önemli avantajlar elde ediyor. Özetle, Ostim Teknopark, girişimcilere yalnızca bir çalışma ortamı değil; aynı zamanda fikirlerini geliştirebilecekleri, iş modellerini oluşturabilecekleri, prototiplerini üretebilecekleri ve pazara erişim sağlayabilecekleri entegre bir gelişim ekosistemi sunuyor" diye konuştu.
OSTİM OSB "dikey" büyüyecek
OSTİM OSB'nin yıllar itibarıyla şehrin içinde kaldığına, genişleme alanı kalmadığına dikkat çeken Orhan Aydın, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'nın izni ile artık dikey büyümeyi planladıklarını söyledi. İmar Planı'nın yeniden düzenlendiğine işaret eden Aydın, "Bölge genelde 1 veya 1.5 katlı yapılaşmalardan oluşuyordu. Şimdi yeni binalar bodrum katı dışında, üç kata kadar çıkabilecek. Bu süreç yaygınlaşıyor. Şu anda yeni binalar buna göre projelendiriliyor. Çatılarında güneş panelleri olan yeşil enerjili binaları bölgeye kazandırıyoruz. Eski binaları da iyileştirmek için çalışıyoruz. Ayrıca yeşil dönüşüm gündemimizde olan bir konu. Firmaların farkındalığını artırıyoruz. KOSGEB başta olmak üzere, yeşil dönüşüme yönelik destek/teşvik mekanizmalarını, uluslararası fonları anlatıyoruz" dedi.
