ALEV RİGEL/ ABD'de 1988 yılında gazetelerde küçük bir haber çıktı. İş yerinde uyuyan bir eleman işten kovulmuştu. Eleman, mahkemeye başvurdu, işine iade edildi. Çünkü elinde bir kalem vardı. Mahkeme, elemanın çalışırken yorgunluktan uyuyakaldığına karar vermişti.
İş yerinde uyumak, yine de çoğu kez kovulma nedeni. Ama bu uygulama, ne iş yaptığınıza bağlı. Kayıtlara geçen ilk olay, 1947'nin aralık ayında ABD'de Washington DC'de yaşandı. Görevi başında uyuyan polis memuru, işinden olmadı ama 75 dolar gibi, o yılın ölçüsüne göre hayli yüksek bir para cezasına çarptırıldı.
Görevdeyken uyumanın en korkutucu örneği, havacılık sektöründe yaşanıyor. 1984'ün ekim ayında Rus havayolu şirketi Aeroflot'a ait bir yolcu uçağı, Sibirya'nın Omsk kentinde havaalanına gece inişi yaparken pist bakım aracına çarptı. Kazada 178 kişi hayatını kaybetti. Kontrol kulesinde tek başına olan ve uyuklayan görevli hapse atıldı. Ardından hücresinde intihar etti. Hawaii/Honolulu'dan kalkan bir uçak, yine Hawaii'nin Hilo havaalanına uçuyordu. Ama uçak havaalanını 24 km geçmişti. Pilotlar kontrol kulesinden uyarıldı. Onlar da uyuyakalmıştı. "Afedersiniz" deyip geri döndüler. Yine Washington DC'deyiz. Ronald Reagan Washington Ulusal Havalimanı'nda, gece vardiyasında kontrol kulesi görevlisinin uyumasına rağmen üç uçak kazasız belasız alana inmeyi başardı (Pilotlar, sık kullandıkları alanlara, kuleden yardım almadan da iniş yapabilir).
Havacılık gibi bazı mesleklerde, hatanızı düzelten başka görevliler felaketi önlüyor. Ama bir otobüs sürücüsü iseniz, tek başınasınız. Bunun felaketle sonuçlanan örneği çok. Yine ABD'den örnek verelim. New York City'ye gitmekte olan bir otobüsün sürücüsü, direksiyon başında uyuyunca kaza yaptı ve 15 yolcunun ölümüne neden oldu.
Büyük can kayıplarına yol açan daha pek çok örneği sıralamak mümkün. Ama görev başında uyuklamanın en masum örnekleri, ofislerde yaşanıyor. Çoğu şirket bu durumu görmezlikten gelirken, bazıları da kendi içinde değişik cezalar uyguluyor. Yine de bu durum, normal sayılmaya başlandı. Örneğin Çin'de masa başında biraz kestirmek, anayasal hak. Japonya'da "inemuri" (herkesin arasında uyumak), sizin çok çalıştığınızın göstergesi. İspanya'da "siesta", öğle yemeğinden sonra yapılan şekerleme. Orada akşama kadar hiçbir dükkanı açık bulamazsınız. Ama İngiltere, ABD ve Avustralya'da böyle bir kaçamağa, tolerans gösterilmiyor. Çünkü, bu, tembellik veya uyuşukluk belirtisi. Her alanda istatistik tutmayı seven Amerikalılar, bu alanda da bir araştırma yapmış. Çalışan iki bin Amerikalının yüzde 33'ü, gün içinde biraz kestirmeyi alışkanlık haline getirmiş. İngilizlerde bu oran yüzde 25. Öğleden sonra kestirmesi, ortalama 20 dakika sürüyor. Bilim insanları aslında 12 dakikanın, ideal süre olduğunda ısrarlı.
İspanyol sanatçı Salvador Dali, Birleşik Krallık eski başbakanlarından Winston Churchill ve Margaret Thatcher, 1933-1945 arası ABD'nin First Lady'si, başkan Franklin Roosevelt'in eşi Eleanor Roosevelt, öğle sonrası uykusuna önem veren ünlü isimlerden bazıları. Margaret Thatcher, başbakanlık limuzininin arka koltuğunda uyurmuş. Eski Yunan'da MÖ 384-322 arasında yaşamış olan filozof Aristoteles, İtalyan filozof, mimar, mühendis, mucit, matematikçi, anatomist, müzisyen, heykeltıraş, doğa bilimci, jeolog, kartograf, yazar, ressam Leonardo da Vinci (1452-1519), şiddet, suç, bilim kurgu ve fantezi romanları yazarı Stephen King (1947- ), ABD'nin eski başkanlarından Dwight Eisenhower (1890-1969), John Fitzgerald Kennedy (1917-1963), Bill Clinton (1946- ) ve George Herbert Walker Bush (1924-2018), hem Birinci ve İkinci Dünya Savaşları'nda hem de Kore Savaşı'nda görev alan ABD'nin beş yıldızlı generali Douglas MacArthur (1880-1964), Fransa İmparatoru ve askeri lider Napoleon Bonaparte (1769-1821) gibi ünlü isimler de öğle sonrası uykularını ihmal etmemişler.
Öğle sonrası uyumak gerektiğini savunanların iddiası şöyle: "Gece sekiz saat uyuyorsunuz. Ama geri kalan 16 saatte uyanıksınız. Bu, çok uzun bir süre. Bu süreyi, hiç değilse kısa bir uykuyla bölmelisiniz ki, kendinizi enerjik hissedebilesiniz".
Gün içi kestirme alışkanlığı, Eski Roma'ya kadar uzanıyor. Onlar, öğleden sonraki altı saatlik dilimin uykuda geçirilmesini çok seviyorlardı. Buna Latince "sexta hora" deniyordu. Yani "altı saat". İspanyolların "siesta" kelimesinin de buradan türediği sanılıyor.
Gelelim işin sağlık yönüne. Siesta, kalpten ölümleri yüzde 37 oranında azaltıyor. Bu kayda değer bir oran. Çünkü gün içinde kardiyovasküler sisteme olan stres, uykuda azalmış oluyor. Güne erken başlamanın ve sabah egzersizleri yapmanın daha sağlıklı olduğunu ileri sürenler de var. Bir iş yerinde aktif olarak çalışmıyorsanız, istediğiniz kadar gün içi uykunuzu alabilirsiniz.
İnsanların gün içinde şekerleme yapıp yapamayacağına ya da ne kadar süre çalışacağına, elektrik ampulünü icat eden Amerikalı mucit Thomas Alva Edison'un karar verdiğini söylesek, acaba inanır mıydınız? Edison'dan önce insanlar fabrikalarda en fazla on saat çalışıyordu. Karanlıkta mum ışığıyla çalışmak mümkün değildi. Kışın günler kısa olduğundan bu süre daha da az olabiliyordu. Fakat ampulün icadıyla fabrikalar aydınlatıldı ve işçilerin çalışma süresi 18 saate kadar çıktı. O zamanlar, öğleden sonra uyuma gibi bir alışkanlıktan söz bile edilemezdi.
Dr. Sara Mednick, 2000'li yıllarda Harvard Üniversitesi'nde bir araştırma yürüttü. Sadece gece uykusunu alan öğrencilerle, öğle sonrası yarım saat uyuyan öğrencilerin dersi aynı oranlarda anlama kabiliyetine sahip oldukları anlaşıldı. Halen Riverside Kaliforniya Üniversitesi'nde psikoloji profesörü olan Mednick, bu kez "Bir Şekerleme Yapın, Hayatınızı Değiştirin" adlı kitabında insanların sirkadiyen ritminin böylece daha iyiye gideceğini öne sürdü (Sirkadyen, günün 24 saatte bir tekrarlanan doğal uyku-uyanıklık döngüsüdür).
Uyku bize, aktif olmamız için yakıt sağlar. Burada 20 dakikalık öğle sonrası şekerleme ile gece sekiz saatlik uykuyu birbirine karıştırmamak gerekir. Londra'da uyku terapisti olarak çalışan Dr. Nerina Ramlakhan, maksimum 20 dakikalık güç kazanma şekerlemesinin, gece uykusu konumuna çok yakın kaldığına dikkat çekiyor. Böyle bir uykudan mental olarak daha güçlü bir şekilde uyanıyorsunuz. Amerikan Havacılık ve Uzay Dairesi NASA ise, pilot ve astronotların bir öğle sonrası şekerlemesiyle dikkatlerinin yüzde 100'lük bir orana ulaştığını bildiriyor. Sağlıklı bir şekerleme, öğleden sonra 1.00-3.00 arası yapılmalı. 4.00'ten daha geç asla yapılmamalı. Aksi halde bu durum, sizin gece uykunuzu negatif etkileyebilir. Her iki uyku durumunda da yatağa, asla stresli bir şekilde girmeyin.
İngiltere Birinci Ligi "Premier League"de Manchester United, İspanya'da LaLiga takımı Real Madrid'in ve yine İngiltere'de bir bisiklet takımının uyku koçluğunu yapmış olan Nick Littlehales, sporcuların 24 saatte, 7.5 saatlik uyku süresi olması gerektiğini ileri sürüyor. Gece altı saat (ya da yedi saat), gün içinde de 1.5 saat (ya da yarım saat) uyuyacaksınız. Tercih sizin.
Şimdi de Silikon Vadisi'nin teknoloji devlerine bakalım. Örneğin Facebook'un iş yerinde "uyku kapsülleri", Google'ın da "Zzzz Bölgeleri" var. Çalışanlarının kısa süreli uyumalarını isteyen her iki şirket de böylece performansın arttığını saptamış. Çok değil, 10-15 yıl öncesini düşünün. İş yerinde bir elemanın uyuması, kovulma sebebiydi. Şimdi ise iş yerlerine özel bölmeler yapılarak elemanlardan beyinlerini kısa süreli dinlendirmeleri isteniyor.
Gece çalışanlar için bu tavsiyelerin bir anlamı bulunmuyor. Ama ister sabah kuşu, isterseniz de gece baykuşu olun, bilim insanlarına göre, genetik olarak dünya nüfusunun yarısına uygunsunuz: Şekerleme yapanlar ve yapmayanlar.
* Gelişmiş bellek
* Daha aktif yaşam
* Artan yaratıcılık
* Gelişmiş fiziki sağlık
* Azalan yorgunluk hissi
* Gelişmiş karar verme yeteneği
* Artan üretkenlik
* Gelişmiş mizaç
* Azalmış stres
* Gelişmiş uyanıklık
* Düşük tansiyon
* Desteklenen kalp sağlığı
