ALEV RİGEL/ Turistler değişiklik arıyor. Kuzey Amerika'da, Avrupa'da ve Güney Amerika'da ormanlık alanlarda yürüyüş ve fotoğraf çekmek, turistler arasında yeni bir trend. En ilgi çeken yer ise Kuzey Amerika. Dünyanın dört bir yanından gelen turistler, "yaprak izleme" turlarına yazılabilmek için birbiriyle yarışıyor. Turizm acenteleri ise 2027'ye kadar dolu olduklarını belirtiyorlar.
Yapraklardaki renk değişimi yaprak döken ağaçların bulunduğu her yerde meydana gelse de, Kuzey ABD'nin bazı eyaletleri, Doğu Asya (Çin, Kore ve Japonya dahil), güneydoğu, güney ve Brezilya'nın orta batısının bir kısmı, Patagonya ormanları, doğu Avustralya ve Yeni Zelanda'nın Güney Adası, turistlerin odak noktalarını oluşturuyor.
Doğu Kanada ve New England, sonbahar yapraklarıyla ünlü (New England; Maine, Vermont, New Hampshire, Massachusetts, Connecticut ve Rhode Island eyaletlerini kapsayan Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeydoğu bölgesidir).
New England'da sonbahar, eylül ayı sonlarında başlıyor ve aralık ayı sonlarına kadar sürüyor. Bu yöre, yazdan kışa geçişi simgeliyor, canlı renkleri ve pitoresk güzelliğiyle biliniyor. New England'daki ağaçların ve bitki örtüsünün sonbahar renginin, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki en parlak doğal renklerden biri olduğu kabul ediliyor. Bu nedenle burası, Kuzey Amerika'nın dört bir yanından ve denizaşırı ülkelerden ziyaretçi çeken popüler bir turizm yöresi. Gezginler, her sonbaharda bu renkleri görmek için Vermont, New Hampshire, Maine ve Massachusetts'in bazı bölgelerine akın ediyor. Bu trende, "yaprak izleme" adı verilmiş.
Doğal engebeli arazi ile kırsal, küçük kasaba köylerinin birleşimi, New England'daki birçok bölgeyi sonbahar renkli fotoğrafçılığı için ikonik yerler haline getiriyor. Çok sayıda ahır, kilise binası, çiftlik evi ve köy, canlı mevsim renkleriyle birleşerek olağanüstü fotoğraflar ortaya çıkartıyor. Özellikle yaprak meraklıları arasında popülerliğin bir nedeni de, Vermont ve Maine'de doğanın görülmesine engel olan reklam panolarının yasak olması, New Hampshire'de ise göreceli olarak az bulunması.
Eylül ortasına kadar New England'ın çoğunda günler hala sıcak. Ancak geceler serin, hatta soğuk. Bu, yaprak döken ağaçların yapraklarında renkli değişiklikler sürecinin başladığı zaman aynı zamanda. New England'da ağaçların büyük bir yüzdesi, genellikle bu zamanlarda görülen parlak kırmızılar ve morlarla sonuçlanan "antosiyanin" olarak bilinen bir pigment üretiyor. Ağaçların renk değiştirdiği bu kademeli süreç, eylül ortasında başlıyor. Ekim ortasına gelindiğinde renk cümbüşü, Kuzey Rhode Island ve Kuzey Connecticut'a ulaşıyor (Antosiyanin; bitkilerde bulunan kırmızı, mor veya mavi renkte suda çözünebilen boyar maddelerdir).
Bölgeye özgü, "Çubuk mevsimi" terimi, sonbaharın sonlarında, yapraklar döküldükten ve ağaçlara kar yağmadan önceki dönemi ifade ediyor. Bu terim, mevsimin haftalarca veya aylarca sürebildiği Vermont'ta sıklıkla kullanılıyor.
Sonbahar, gündüz süresinin belirgin şekilde kısaldığı ve sıcaklığın önemli ölçüde düştüğü mevsim. Ilıman iklimlerdeki temel özelliklerden biri, yaprak döken ağaçların yapraklarının dökülmeye hazırlanırken renklerinin çarpıcı bir şekilde değişmesi.
Bazı kültürler sonbahar ekinoksunu "orta sonbahar" olarak kabul ederken, daha uzun bir sıcaklık farkı olan diğerleri ise ekinoksu sonbaharın başlangıcı olarak ele alıyor. Yüksek enlem ülkelerinin İngilizce konuşulan dünyasında, sonbahar geleneksel olarak "Lammas Günü" ile başlıyor ve yaz ortası, sonbahar ekinoksu ve kış ortası arasındaki yaklaşık orta nokta olan Cadılar Bayramı civarında sona eriyor (Lammas, ekinin ilk kaldırılışını temsil eder. Bu, ekin biçmeyenler için tatil ve dinlenme ama ekin biçenler için yılın en zor çalışma zamanıdır. Cadılar Bayramı ise, ölüleri anmaya adanmış gündür. Balkabakları, Cadılar Bayramı'nın ayrılmaz bir parçasıdır. Eski Kelt geleneğinden gelir. Bayram, Kuzey Yarımküre'de sonbahardır).
-------------
* Amerikalılar genellikle yılın bu zamanına "sonbahar" (autumn) derken, İngilizler "güz" (fall) kelimesini kullanır. Her iki terim de 16. yüzyıla kadar uzanıyor (Fall, yaprakların düşmesini sembolize eder).
* Sonbahar, dolunayın sonbahar ekinoksuna en yakın olduğu zamanda meydana gelen "hasat ayı" nedeniyle "hasat" olarak adlandırıldı. İnsan yapımı aydınlatmadan önce, ay ışığı bereketli bir hasat için gerekliydi.
* Güneşin daha az görülmesi nedeniyle insanlar sonbaharda kilo alırlar. Araştırmacılar, D vitamini eksikliğinin yağ parçalanmasını azalttığını ve yağ depolamasını tetiklediğini bulmuşlardır (D vitamini kaynağı, güneştir).
* Gördüğünüz sarı ve turuncu renkler aslında her zaman yapraklarda bulunur ancak klorofilden gelen bol miktardaki yeşil renk tarafından bastırılırlar. Klorofil miktarı, güneş zayıfladıkça ve günler kısaldıkça azalmaya başlar, sarı ve turuncu renkler ortaya çıkar.
* Çam, sedir ve ladin gibi her dem yeşil ağaçlar, yaprakları (iğneleri) kalın bir mumla kaplı olduğu ve soğukta donmayı önleyen maddeler içerdiği için yeşil kalır.
* Birçok kuş sonbaharda kış göçüne hazırlanır. Kuzey Kutbu sumrusu'nun yıllık göçü için 17 bin km yol kat ettikleri belirlenmiştir (Kanat genişliği 70-80 cm olan, ibiği ve gagası siyah, martıya benzeyen sumru, deniz kırlangıcı olarak da bilinir).
* Sonbahar ve kış aylarında daha fazla bebek doğar. Sebebi bilinmemektedir. Ancak güneş ışığı eksikliğinden kaynaklanıyor olabilir.
* Sonbahar ekinoksu, gece ve gündüzün neredeyse aynı uzunlukta olduğu 23 Eylül'e denk gelir. Dünya genelinde 12 saat. Ekinoks, Latincede "eşit gece" anlamındadır (Latince aequus (eşit) ve nox (gece).
* Sonbahar ekinoksundan sonra kalp krizleri azalır. Michigan Üniversitesi'ndeki araştırmacılar, bunun nedeninin bir saat daha fazla uyumamız ve dolayısıyla daha az stresli olmamız olduğunu düşünüyor.
* Avustralya ve Yeni Zelanda'da sonbahar resmi olarak 1 Mart'ta başlar ve 31 Mayıs'ta sona erer. Ekvatora yakın yaşayanlar, bulundukları bölgelerde her zaman aynı miktarda güneş ışığı aldığı için sonbaharı tamamen kaçırırlar.
* Sonbahar aylarında doğan bebeklerin, yılın geri kalan aylarında doğanlara göre 100 yaşına kadar yaşama olasılığı daha yüksektir.
* Çin'de sonbahar ekinoksu, bir "ay" festivalidir. Çinli aileler ay kekleri ve karpuz, portakal ve yeşil soya fasulyesi gibi yuvarlak yiyecekler yerler.
* 1997'den beri "Autumn", Amerika Birleşik Devletleri'ndeki kızlar için en iyi 100 isimden biri olmuştur.
-------------
Sonbahar'ın 10 Muhteşem Ağacı
(1) Kırmızı Meşe
Kırmızı meşe ağaçları, Kuzey Amerika'ya özgüdür ve genellikle yamaçlarda yetişir. Birçok popüler meşe türünden biri olan kırmızı meşe, sonbahar yaprakları sayesinde genellikle süs amaçlı dikilir. Adından da anlaşılacağı gibi, yapraklar kışın dökülmeden önce koyu kırmızı bir renge bürünür.
(2) Ballı Akasya
Bal akasyası genellikle parlak sarı sonbahar yaprakları üretir. Kuraklığa, yol tuzuna ve kirliliğe dayanıklı, iyi bir sokak ağacıdır. Diğer bal akasyası ağaçlarının aksine dikensiz ve çekirdeksizdir. 12 metreye kadar uzar.
(3) Nehir Huşu
Sonbaharda rengarenk bir ağaçtır. 9 ila 18 metre yüksekliğe kadar büyüyen nehir huşu ağaçları, diğer birçok bitkiden daha çok nemli ortamlara dayanır. Nehir huşu, Kuzey Amerika'da peyzaj düzenlemelerinde kullanılan en popüler huş ağaçlarından biri olabilir. Bu ağaçlar sonbaharda güzel sarı yapraklar sergiler.
(4) Kara Sakız
Islak toprağa mükemmel tolerans gösteren, hatta durgun suya bile uyum sağlayan bir ağaçtır. 24 metreye kadar uzayabilir. Kuşların en sevdiği yiyecek olan siyahımsı meyveleri vardır. Sonbahar renklerinin güzelliğine, yapraklarının parlaklığı da katkıda bulunur.
(5) Şeker Akçaağacı
Akçaağaçlar, Kuzey Amerika'da sonbahar yaprakları dünyasının en popüler ağaçlarıdır. Farklı akçaağaç türleri parlak sarı, kırmızı, turuncu veya bordo renklere sahiptir ve tek bir ağacın rengi bazen yıldan yıla değişebilir. 12 ila 36 metre boylanabilen şeker akçaağaçları, büyük yapraklı, nispeten yavaş büyüyen ağaçlardır.
(6) Japon Akçaağacı
Japon akçaağaçlarının birçok çeşidi sadece sonbaharda değil, diğer mevsimlerde de rengarenk yapraklara sahiptir. Çoğu tür 4.5 ila 7.5 metre uzar. Ancak "Crimson Queen" Japon akçaağacı, ağaç severlerin tercih ettiği bodur bir türdür. Bu tür, Japon bahçe tasarımları ve bonsai sanatı meraklıları arasında popülerdir.
(7) Tüylü Kabuklu Ceviz Ağacı
Birçok ceviz türü sonbaharda çekici altın kahverengi bir renk tonu sergiler, ancak tüylü kabuklu ceviz ağacının kabuğu da uzun şeritler halinde soyulup dökülür ve bu da ağaca kış aylarında harika bir görünüm kazandırır. Bu ceviz türü aynı zamanda yenilebilir yemişler de sağlar. Odunu et tütsülemek veya mobilya yapımında yakıt olarak mükemmeldir. Kabuklu ceviz ağacı yaklaşık 21 ila 27 metre arasında büyür ve bol miktarda gölge sağlar.
(8) Kayın
Kayın ağaçları ve tüylü ceviz ağaçlarının birçok ortak noktası vardır: Sonbaharda güzel sarı-altın yaprakları, güzel kabukları ve yenilebilir yemişleri. Mevsimin ilerleyen dönemlerinde renk değiştirirler ve yapraklarını daha uzun süre korurlar.
(9) Amerikan Sakız Ağacı
Sonbaharda iklim ve koşullar uygun olduğunda herhangi bir ağaç kadar renkli olabilir. Kırmızı, turuncu, mor, altın, sarı ve yeşil renklerin karışımına hayran kalmamak mümkün değildir. Genellikle 18 ila 24 metre yüksekliğe kadar büyürler ve geniş yapraklarıyla iyi gölge oluştururlar.
(10) Kızılcık
Çiçekli kızılcık ve Japon kızılcık gibi kızılcık ağaçları, taşıdıkları çiçekler nedeniyle ilkbaharda muhteşem bir ilgi görürken, kırmızı dallı kızılcık kışın parlak kırmızı gövdelere sahip olur. Yabani kuşlar tarafından yenen meyveler verir. Boyut olarak kızılcık ağaçları, türe ve çeşide bağlı olarak yaklaşık 7.5 metreye kadar uzar.
