PARA TARIM/ ÖZGE ÖZ Bamya üretimi Balıkesir, Konya, Denizli, İzmir, Çanakkale, Bursa, Yalova başta olmak üzere Ege ve Marmara bölgelerinde öne çıkıyor. Bamya mevsiminde ağırlıklı olarak yaş olarak tüketilir. Ancak Anadolu'da çok eski bir gelenek var. Birçok sebze ve meyvede olduğu gibi bamya da kurutularak kış döneminde de tüketiliyor. Kuru bamya konusunda ise iki il öne çıkıyor; biri Denizli diğeri Amasya. Denizli'nin Çal ilçesi aslında bağları ile meşhur, ancak bağcılığın yapılmadığı küçük arazi yapısına sahip köylerde ciddi anlamda bamya üretiliyor. Özellikle Hançalar ve Selcan köyü, bu konuda oldukça iddialı. İki köyün neredeyse tamamı bamya üretiyor. Üreticilerin verdiği bilgilere göre, bu köyde yaş bamya satışı yok. Bunun sebebi de Hançalar bamyasının kuru olarak satılması. Yaklaşık 3 bin dekar alanda üretilen bamyalar, iplere geçirilerek özenle kurutuluyor. Ortalama 10 kilo yaş bamyadan bir kilo kuru bamya elde ediliyor. Kuru bamyanın kilosu ise 700 ile bin TL aralığında satılıyor. Çal ilçesinin köylüleri için bamya, bir nevi yastık altındaki altın gibi. Yazın kurutulan bamyalar kış dönemi geldiğinde paraya çevriliyor. Böylece kırsal kesimdeki köylü için önemli bir gelir kaynağı haline geliyor. Dekardan 20 bin TL gelir elde etmek mümkün. Biraz ölçeği büyütenler ciddi kazanç elde ediyor.
YÖRESEL BİR ÜRÜN
Amasya Taşova'nın çiçek bamyası, coğrafi işaret tescilli. Geçen yıl Taşova'da yaklaşık 7 bin dekar alandan 50 bin bamya elde edilmiş. Taşova Ziraat Odası Başkanı Hasan Dikmen, kuru bamyanın Türkiye'de özellikle Konya, Kayseri ve Afyonkarahisar'da çok tüketildiğini belirtiyor. Dikmen, "Kuru bamya, yöresel bir ürün. Özellikle Konya'da düğün yemeklerinin olmazsa olmazıdır, çok tüketilir. Bunun yanında kolay pişirilir ve hazırlanır" şeklinde konuşuyor. Üründeki fiyat artışından çiftçilerin memnun olduğunu belirten Dikmen, "Bir ara kuru bamyanın kilosu bin TL'ye kadar çıktı. Zaten üretimi az olan bir sebzeydi. Fiyat artması, üretici için güzel oldu. Bu dönemde ekimi de arttı. Taşova bamyasının özelliği boyu kısadır, eğilerek toplanır ve boyu en fazla 50 cm olur. Yani emek gücü isteyen bir sebze" diyor. Dikmen, "Son dönemlerde çok tüketildiği için Kayseri ve Konya'dan tohum talebi oldu, ama iklim şartları o bölge için çok uygun olmayabilir. Taşova bamyası, bir nevi endemik bir bitki diyebiliriz" şeklinde yorum yapıyor.
EMEK YOĞUN
Kuru bamyanın genelde Amasya ve Denizli bölgesinde olduğunu belirtmiştik. Çal Ziraat Odası Eski Başkanı Ömer Ayhancı, kuru bamyanın emek yoğun bir ürün olduğunu belirtiyor. Ayhancı, "Çal'ın üretimi yaklaşık 5 bin kilo. Biz bölgemizde toplayıp yurtiçine dağıtıyoruz. Zaten çoğu, aile işletmesinde. Buraya dışarıdan alıcılar gelir. Genelde halciler. Ağırlıklı Uşak ve Kütahya tarafında çok satılır. Çok da faydalı bir besindir" diyor. Ayhancı, kuru bamyanın kârlı bir ürün olduğunu, ama işleyecek kimse olmadığını söylüyor. Bu durumun kuru bamya fiyatında etkili olduğunu söyleyen Ayhancı, "Çok büyük emek var. Bir kilo için, çok fazla yaş bamya gerekir. Bamya kendine özgü dikenleri olan bir sebze. Sabah erken saatlerde gün doğmadan tarladan toplanır. Yani emek yoğun. Gölgede en az 15 gün, ama ortalama bir ay kurutulması gerekiyor. Gölgede kurutulması gerekiyor, çünkü gölge olması beyazlaşır. Yani bu kolay bir iş değil. Sonra ipe diziyorsun, vs. Önceden bu işi 2 bin aile yapıyordu, şimdi 200 aileye kadar düştü" şeklinde konuşuyor.
EN ÇOK HANÇALAR'DA
Bamyanın yaş hali de kuru hali de en çok Denizli'nin ilçesi Çal'ın Hançalar köyünden çıkıyor. Köy muhtarı Hasan Koparan, köyde 3 ton civarı bamya yetiştiğini belirtiyor. Alınan verimin mevsime bağlı olduğunun da altını çizen Koparan, kurak geçerse verimin düşeceğini belirtiyor. Son dönemde en çok fiyatı ile gündeme gelen kuru bamya ile ilgili de konuşan Koparan, aslında fiyatın normal olduğunu belirterek "Kuru bamyanın pahalı olduğunu düşünmüyorum. Bir kilo kuru bamya yaklaşık 800 TL ama bundan da en az 20 kere dört kişilik bir aile için yemek yapılır. Böyle bakınca uygun fiyatlı olduğunu düşünüyorum" şeklinde konuşuyor. Koparan, son olarak "Bizim bölgemizde hep kurusu satılır. Çünkü bölge özelliği gereği, başka bir ürün ekmek zor oluyor genelde. Bamyada tarladan alınan verim az, kurutunca miktarı da azaldığından fiyatı artışında bir etken" diyor.
KOOPERATİFTE DE SATILIYOR
Denizli Çal'da faaliyet gösteren Çal Kadın Kooperatifi'nde kuru bamya satışı yapılıyor. Kooperatif Başkanı Ayfer Çelik, bamyayı kuru şekilde aldıklarını belirtiyor. Çelik, "Kooperatifimizdeki kadınlar, bamyaları ipe diziyorlar. Biz yaş bamyayı katma değerli hale dönüştürüp satıyoruz. Bizim bölgemizde çok meşhurdur etli bamya yemeği. Konya'ya gönderiyoruz, orada da çorbası yapılıyor" diyor. Bölgeye yaklaşık 150 kilo kuru bamya satışı yaptıklarını ve kuru bamyanın hem kilogram hem de dizi olarak satıldığını söyleyen Çelik, "Kilosu 650, dizisi 50 TL. Bir dizi yaklaşık 150 gram oluyor. Emeği çok fazla olan bir ürün. Biz yılın başında toplu olarak aldığımız için şu an fiyatlarımız uygun aslında. Şimdi almaya kalksak yaklaşık bin TL'ye alırız" şeklinde yorum yapıyor. Son olarak Çelik, kuru bamya satışlarının gayet iyi olduğunu belirtiyor.
"Çok iyi bir lif kaynağı"
Ezgi Hazal ÇELİK / Acıbadem Bakırköy Hastanesi Beslenme ve Diyet Uzmanı
Son zamanlarda yaş bamya kadar kuru bamya da tezgahlarda ve sofralarımızda sıkça yerini almaya başladı. Yaş bamyada olduğu gibi vitamin, mineral, lif ve antioksidanlardan zengin olan kuru bamyanın ayırıcı bir özelliği yoktur. Kuru bamya da yaş bamya kadar iyi bir antioksidan kaynağıdır ve bağışıklığı destekler. Bamya, mevsiminde kurutulup yılın diğer dönemlerinde de kullanılması açısından konservelemeye bir alternatif olarak kurutularak tüketilebilir. Sağlık için önemli birçok bileşenden zengin olan kuru bamya, özellikle magnezyum, folat, K1, B6 ve A vitamini açısından önemli bir kaynak. Vitamin ve minerallerin yanı sıra çok iyi bir lif kaynağı olarak öğünlerde tüketilmesi, kalp sağlığının korunmasına ve kan şekerinin dengelenmesine yardımcı olabilir. İştah kontrolü sağlayarak ağırlık kaybı sürecini de destekler. Yaş bamyada olduğu gibi zeytinyağlı sebze yemekleri yapılabilir, toz haline getirilerek yoğurt veya çorbalarla tüketilebilir. Baharat ve zeytinyağı ile kurutularak bamya cipsi şeklinde de ara öğünlere eklenebilir.
"Suyunu da tüketebilirsiniz"
Gizem Topuzlu ÖZÖLMEZ / Medipol Sefaköy Üniversite Hastanesi Diyetisyeni
Bamya, yaş ve kuru olarak tüketilebilir ve çok değişik mutfaklarda kendine yer bulur. Bamyanın yapılış şekli de ülkeden ülkeye değişir. Türkiye'de ve genel olarak Akdeniz ülkelerinde sebze yemeği olarak ya da etli tüketilen bamya, Türkiye'de çok tercih edilmese de kızartılarak da tüketiliyor. Çorbalarda, zeytinyağlı yemeklerde kullandığımız bamya pişirilerek tüketildiği gibi salatalarda da kullanılabilir. Suyu içilebilir. Tohumlar sabaha kadar suda bekletilir, daha sonra kaynatılarak çıkan suyu tüketilebilir. Kansızlığı olan bir kişi bu sebzenin faydalarını suyundan alabilir. Diyabet tedavisine yardımcı olur. Felç riskini azaltır. Bağışıklık sistemimizi daha da güçlendirir. İçeriğindeki büyük su yüzdesi kabızlık, gaz, şişkinlik ve mide problemlerini önler. Kanseri önlemeye yardımcı. Yaşlanmayı geciktirir. Bamya, içerdiği bol miktarda C vitamini sayesinde ciltte deforme olmuş hücrelerin yenilenmesini destekler. Aynı zamanda ciltte bulunan genç hücrelerin oranını artırarak yaşlanmayı yavaşlatır.
DEKARINDAN 10 BİN TL KAZANMAK MÜMKÜN
Yaş bamyanın kurutulması ile elde edilen kuru bamya binbir emek harcanarak toplanıyor, desek yanlış olmaz. Çok erken saatlerde tarladan toplanan bamya, güneşte zarar görmemesi için gölgede kurutulur. İnci gibi ipe dizilir. Bir kilo kuru bamya için yaklaşık 10 kilo yaş bamya gerekir. Bamyanın kuruma işlemi bir hayli zahmetli olsa da tarlada iken masrafı az diyebiliriz. Bamyanın ekstra bir bakımı yok. Ekim süresi boyunca iki kere çapa yapmak yeterli. Bunun dışında dekara ortalama 25 kilo gübre, üç kilo da tohum gidiyor. Tohumun bin TL, gübrenin de yaklaşık bin 500 TL gibi bir masrafı var. Tarladaki bamya fiyatı ise geçen sene 500 TL'di. Dönem verimliliği değişse de dekardan ortalama 20 kilo toplanabiliyor. Eğer yağış bol olursa 30 kiloya kadar verim alabiliyorsunuz. Yani 2 bin 500 TL gibi bir masrafla dekardan en az 10 bin TL kazanmak mümkün.
