PARA TARIM/ İDRİZ ÇOKAL Türkiye tam bir elma cenneti. Hemen her bölgemiz elma yetiştiriciliği için uygun. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) kayıtlarına göre 60 milyon adet dikili elma ağacımız var. Yıllık elma üretimimiz 4.8 milyon ton. 2023 verileri henüz yayınlanmadı, ama 5 milyon ton seviyesinde bekleniyor. Elma üretiminde yıllık 1.2 milyon ton ile Isparta açık ara önde. Isparta'yı, 700 bin ton ile Karaman ve 225 bin ton ile Denizli Çivril takip ediyor. Geri kalan üretim ise ülke geneline yayılmış durumda. Türkiye'nin bu üretim rakamları ile dünya üçüncüsü olduğunu da belirtelim. Yıllık ihracat ise 370 bin ton seviyesinde. İhracat geliri ise 175 milyon dolara ulaşmış durumda.
Üretim ve ihracat rakamları oldukça iyi. Ancak elma cenneti olan Türkiye'de fiyatlar aşırı yüksek seyrediyor. Büyüklüğüne ve kalitesine göre 30 liraya da elma bulmak mümkün ama marketlerde 50 lirayı gördü. Elma hasadı eylül ve ekim aylarında yapılıyor. Üretici, hasadın yapıldığı dönemde sofralık elmaları 12-13 lira, meyve suyu endüstrisine giden elmaları ise 5-6 liradan sattı. Bu fiyatlar üreticiler için de oldukça iyi bir fiyat. Üreticiler bu yıl hem rekolte hem de fiyatlar açısından altın bir yıl geçirdiklerini belirtiyorlar. Hasat sonrasında tüccarın eline geçen meyveler, soğuk hava depolarından çıkarılarak piyasaya veriliyor. Fiyatlar da burada artmaya başlıyor. Bugün elmanın merkezi konumundaki Isparta, Karaman ve Denizli'de bile 30 liraya tüketici ile buluşuyor. Üretici ve tüccar kazanırken tüketici, elmayı pahalıya tüketiyor.
ELMANIN LİDERİ ISPARTA
Türkiye'de elma üretiminin açık ara lideri Isparta. Yıllık üretim rakamı 1 milyon 200 bin tonun üzerinde. Isparta Ziraat Odası Başkanı Mustahattin Can Selçuk, Isparta'nın elma üretiminde lider olduğunu vurguluyor. Selçuk, "Isparta'da iklim elma için çok uygun. Ağaçlarımızın verimliliği çok iyi. Karaman ve Niğde'de ağaç sayısı bizden fazladır ama bizim üretim miktarımız onların iki katı neredeyse" diyor. Isparta'da üretilen elmaların İstanbul ve Ankara başta olmak üzere hem iç pazara hem de ihracat pazarlarına gönderildiğini söyledi. Hasat döneminde elmaların 10-12 lira arasında üreticiden çıktığını belirten Selçuk, üreticinin fiyatlardan memnun olduğunu söyledi.
KARAMAN YENİ ÜRETİM ÜSSÜ
Karaman, son yıllarda elma üretimi ile öne çıkan bir ilimiz. 20 yıl öncesine kadar neredeyse bahçe yoktu. Bugün 700 bin tonluk üretime ulaşmış durumda. Karaman'daki 3 binin üzerinde üretici, modern bahçelerde elma üretiyor. Bu noktada Karaman'daki bu değişime, Bifa Bisküvileri'nin sahibi Necati Babaoğlu'nun bin 500 dönümlük örnek bir bahçeyle öncülük ettiğini belirtelim... Bu örnek bahçede çiftçiler eğitilmiş ve elma üretmeye başlanmış. Büyük arazi sahibi çiftçiler zamanla elmadan iyi para kazanmaya başlayınca Karaman, elma üretiminin merkezi haline gelmiş. Ağaçları oldukça genç. Büyük arazilere sahipler. İlerleyen yıllarda liderlik koltuğuna oturma potansiyeli var.
Karaman Ziraat Odası Başkanı Mehmet Bayram, Karaman'da ağaç sayısının 15 milyonu bulduğunu belirterek, elma üreticisinin altın bir yıl yaşadığını belirtiyor. Meyve suyu endüstrisine verilen elmaların bile 4-6 lira arasında satıldığını belirten Bayram, "Boyuna ve kalibresine göre elmalar 10-12 liradan satıldı. Üreticimiz için güzel fiyatlar oluştu. Sezondan memnunuz" diyor. Bayram, Karaman'da elma üretiminin artması ile hem soğuk hava depolarının hem de büyük bahçe kurulumlarının arttığını vurguladı. Mehmet Bayram, Avrupa'nın en büyük elma bahçesinin Karaman'da olduğunu, yeni bahçe kurulumlarının devam ettiğini söylüyor. Elmanın perakende fiyatları ile ilgili de değerlendirmelerde bulunan Bayram, "Bizden 12 liraya alınan bir kilogram elma bir zincir marketin Karaman şubesinde 39 liraya satılıyor. İstanbul gibi uzak illeri anladık da üretim merkezinde bu fiyata satılmasına bir mana veremiyoruz. Üretici ile tüketici fiyatları arasındaki bu farkların kalkması için kooperatifleşmeyi başarmak lazım" diyor.
"KARA LEKEDEN KORKMAYIN"
Elma üretiminde öne çıkan üretim merkezlerinden biri de Denizli'nin Çivril ilçesi. Çivril'de 225 bin tonun üzerinde elma üretiliyor. Çivril Ziraat Odası Başkanı Mehmet Özkul, elma üretimi konusunda önemli mesafe aldıklarını söylüyor. Özkul, bu sene Çivril'deki elmalarda kara leke olduğunu belirterek, ağırlıklı meyve suyu endüstrisine satış yaptıklarını söylüyor. Kara leke olmayan elmaların tarladan 13 TL'ye satıldığını belirten Özkul, bu dönemde üreticinin elinde elma olmadığını, tüccara geçtiğini mevcut fiyat artışlarının çiftçi ile bir ilgisinin olmadığını söylüyor. Kara leke konusunda da bilgi veren Özkul, "Kara lekeli elmalar sağlıksız değil, sadece kabukları lekeli. Tadında, aromasında bir sıkıntı yok. Gönül rahatlığıyla yenebilir" diyor.
HİNDİSTAN İHRACAT PAZARIMIZ
Elma üretiminin yüzde 10'u ihraç ediliyor. Geçen yıl 370 bin ton elma ihracatına karşılık 175 milyon döviz girdisi sağlanmış. Hindistan, ihracat pazarları içinde en önemli paya sahip. Geçen yıl sadece Hindistan'a 80 milyon doların üzerinde ihracat gerçekleştirilmiş. Hindistan'dan sonraki önemli pazar ise Rusya. İhracatın büyük bölümü, bu iki ülkeye yapılıyor. Ege Yaş Meyve ve Sebze İhracatçıları Birliği Başkanı Hayrettin Uçak, elmanın ihracat potansiyeli yüksek bir ürün olduğunu vurguluyor. Uçak, ihracat pazarlarında bu sezon biraz sıkıntıların olduğunu belirterek, "Elmayı en çok Hindistan'a ihraç ediyoruz. Ürünler Süveyş Kanalı üzerinden gidiyordu. Süveyş Kanalı'nda yaşanan saldırılar nedeniyle kanal kapalı. Bu da navlun ücretlerine yansıdı. Bir süredir Hindistan'a ihracata navlun maliyetleri arttı. Bu olumsuz etkileyebilir. Kanal trafiği normale döner ise tekrar ihracat artar. Hindistan ihracat trafiği Ocak sonunda artar" diyor.
AVRUPA'NIN EN BÜYÜK TEK PARÇA ELMA BAHÇESİ
Karaman'da son yıllarda büyük elma bahçeleri kuruluyor. Bu yatırımlardan birini de Engin Tarım yaptı. Karaman'ın Akçaşehir beldesinde Avrupa'nın en büyük tek parça elma bahçesini kurdu. 8 bin 655 dekar bahçede, 2 milyon 750 bin adet ağaca sahip olan Engin Tarım, 2023 sezonunda 30 bin ton elma hasat etti. Üretiminin yüzde 70'ini ihraç eden şirket, bu yıl ülke ihracatına 20 milyon dolarlık katkı sağladı. 2022'de iç ve dış pazardan toplam 600 milyon liralık satış geliri elde eden şirket, 2023 yılında cirosunu 1 milyar liraya çıkardı. Yatırımlarını da aralıksız sürdüren şirket, soğuk hava depo kapasitesini artırmak, yeni paketleme tesisleri inşa etmek ve yeni bahçeler oluşturmak için yaklaşık 5 milyon dolarlık yatırım yaptı. Engin Tarım Yönetim Kurulu Başkanı Seyda Ertuğ, yıllık 33 bin ton elma üretimleri olduğunu söylüyor. Üretimlerinin yüzde 70'ini ihraç ettiklerini anlatan Ertuğ, "25 ülkeye ihracat yapıyoruz. Hindistan, Rusya ana pazarlarımız. Bunu Dubai ve Afrika takip ediyor. Libya, Suudi Arabistan, BAE, Malezya, Kuveyt, Tayland, Singapur, Ekvator, Çin ve İsveç'e de ihracat yapıyoruz. Bu yıl 20 milyon dolarlık ihracat geliri hedefliyoruz" diye konuştu. Türkiye'nin en büyük markalı elma üreticisi olduklarını vurgulayan Ertuğ, Türkiye'nin önemli ihracat pazarı Hindistan'da da bahçe kurmak istediklerini söylüyor. Ertuğ, "Dubai'de kendi firmamızı kurduk. Kenya'da ise ticari ortaklığımız var. Kenya'dan avokado alıyor, hem Türkiye hem de yurtdışına satıyoruz. Elmanın yanı sıra az miktarda kivi ve armut üretimimiz de bulunuyor" dedi.
ELMA NASIL TÜKETİLİR?
Elma öncelikle taze meyve olarak tüketilir. Ancak kullanımı bununla sınırlı değildir. Elma suyu, elma konsantresi, marmelat, elma cipsi gibi işlenmiş ürünlerin yanı sıra elma kozmetik sanayinde de kullanılıyor. Elmada işlenmiş ürün pazarı giderek büyüyor.
KLASİK TÜRLER AZALDI
Amasya elması, arapkızı, can elma... Bunlar Türkiye'nin köklü elma türleri. Oysa bugün Amasya elması neredeyse Amasya'da bile üretilmiyor. Halen ülkemizde en yaygın üretilen elma cinsi starking. Elma, aslında kırmızı, yeşil ve golden olmak üzere üç ana grupta üretiliyor. Toplamda ise yedi cins elma üretimi var. Bunlar starking, gala, red chief, starkrimson delicious, starkspur golden delicious, jerseymac ve granny smith.
DÖNÜM BAŞINA MALİYET 175 BİN LİRA
Elma bahçelerinde artık bodur ağaçlar hakim olmaya başladı. Dönüm (yaklaşık 1 dekar) başına ortalama 100 ağaç dikiliyor. Yine dekar başına arsa hariç en kaliteli üretim M-9 elma bahçesi dikimi maliyeti 175 bin lirayı buluyor. Bu maliyetin içinde fidan, dikim, sulama, işçilik, gübre, ilaç gibi maliyetlerin tamamı var. Üç yılda meyve vermeye başlayan ağaçlardan dekar başına 6 ton elma almak mümkün. Bu yıl iyi kalite elmalar tarladan 12 liraya satıldı. Bir dönümden yılda 72 bin lira gelir elde ediliyor. Yapılan yatırım meyve vermeye başladıktan sonra üç yıl içinde amorti ediyor.
Yıllara göre elma üretimi
Yıl (Milyon / Ton)
2001 2.4
2002 2.2
2003 2.6
2004 2.1
2005 2.5
2006 2.0
2007 2.4
2008 2.5
2009 2.7
2010 2.6
2011 2.6
2012 2.8
2013 3.1
2014 2.4
2015 2.5
2016 2.9
2017 3.0
2018 3.6
2019 3.6
2020 4.3
2021 4.5
2022 4.8
2023* 4.9
Kaynak; TÜİK
• Tahmini
