HÜLYA GENÇ SERTKAYA / Bölgesel kalkınmaya kaldıraç olacak yol haritaları ve projeler belirlendi. Yerel Kalkınma Hamlesi'nin lokomotiflerinden olan Doğu Anadolu Projesi (DAP), Doğu Karadeniz Projesi (DOKAP), Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) ve Konya Ovası Projesi (KOP) Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlıklarının kapsadığı 43 ilde, 315'i öncelikli dönüşüm programları kapsamında olmak üzere 2028 yılı sonuna kadar 673 proje hayata geçirilecek. Bu projelere 1.77 trilyon lirayı aşkın kaynak tahsis edilecek. 12. Kalkınma Planı döneminde bölgelerin sosyoekonomik dinamikleri dikkate alınarak rekabet gücünün artırılması, sosyal bütünleşmenin güçlendirilmesi, bölgelerin refahının artırılması ve refahın daha adil paylaşılması, bölgeler arasında gelişmişlik farklarının azaltılması temel amaçları çerçevesinde hazırlanan 2024-2028 yıllarını kapsayan DAP, DOKAP, GAP ve KOP Eylem Planları, 7 Mart 2025'te Cumhurbaşkanı tarafından uygun görülerek yürürlüğe girdi. Eylem planları, bölgeye özgü; bölgeyi önceleyen ve bölgesel kalkınmayı tetikleyici niteliği ağır basan kamu yatırımları ve projelerden oluşurken, özel sektör yatırımlarına da yön gösteriyor. Yol haritalarında belirlenen öncelikli dönüşüm programları (ÖDÖP) ile bölgelerin ekonomik yapısında dönüşüm gerçekleştirilmesi, yüksek verim odaklı katma değerli üretimin ve kapasitenin yükseltilmesi, gelirin ve istihdamın artırılması, ekonomik faaliyetlerin iklime duyarlı hale getirilmesi hedefleniyor. Eylem Planlarında ayrıca, bölgelerin kalkınmasında önem teşkil ettiği değerlendirilen, bölgenin kalkınmasını tetikleyici etkiye sahip, takibi gerekli görülen büyük ölçekli altyapı yatırımları ile kalkınmayı tamamlayıcı niteliği haiz, bölgede kapsayıcı kalkınmaya hizmet edeceği değerlendirilen küçük ölçekli yatırımlar için de kaynak tahsis ediliyor. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı DOKAP, DAP, GAP ve KOP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlıklarının çalışmalarına yol haritası oluşturan Eylem Planlarına göre; 2025 yılında toplamda 345.6 milyar liralık yatırımın hayata geçirilmesi öngörülüyor.
MAVİ EKONOMİDE GELİR ARTIŞI HEDEFLENİYOR
DOKAP Eylem Planı ile sürdürülebilir kalkınma anlayışı çerçevesinde nitelikli tarım ve mavi ekonomisiyle büyüyen, yeşile yolculuk odağında turizmin geliştiği bir DOKAP Bölgesi ortaya konuldu. Plan doğrultusunda; Tarımsal Sulamada Etkin Yönetim, Tarımda Gelir Artışı, Mavi Ekonomide Gelir Artışı ve Turizm Odaklı Ekonomik Büyüme olmak üzere dört öncelikli dönüşüm programı devreye alındı. DOKAP Eylem Planı çerçevesinde, 66'sı dönüşüm programları kapsamında olmak üzere toplam 158 proje hayata geçirilecek. Bu projeler için toplam 394.1 milyar lira kaynak tahsis edilecek.
DAP Eylem Planı ile iklim değişikliğine duyarlı, hayvancılık ve gelişmiş sulama altyapısıyla sürdürülebilir tarımın yapıldığı değer zincirine entegre bir DAP Bölgesi vizyonu belirlendi. Plan çerçevesinde, öncelikli olarak Hayvancılık Altyapısında Dönüşüm, Bitkisel Üretimde Katma Değer Artışı ile Etkin Su ve Havza Yönetimi olmak üzere üç öncelikli dönüşüm programı devreye alındı. Eylem Planı çerçevesinde, 67'si dönüşüm programları kapsamında olmak üzere toplam 151 proje hayata geçirilecek. Bu projeler için toplam 530.9 milyar lira kaynak tahsis edilecek.
TARIM-SANAYİ ENTEGRASYONU GÜÇLENDİRİLECEK
GAP Eylem Planı ile akıllı tarım ve sulama uygulamalarıyla kaynak kullanımında verimliliği sağlayan, entegre ve sürdürülebilir kalkınma anlayışıyla turizm ve sanayinin geliştiği bir GAP Bölgesi hedefi ortaya konuldu. GAP Eylem Planı çerçevesinde, Sulama, Tarımda Hassas Dönüşüm, GAP Entegre 2.0, Turizm Odaklı Ekonomik Büyüme ve Emek Yoğun Sanayi Sektörlerinde Dönüşüm olmak üzere beş öncelikli dönüşüm programı belirlendi. GAP Eylem Planı ile 93'ü ÖDÖP kapsamında olmak üzere toplamda 198 proje halata geçirilecek. Bu projelere yönelik ayrılan kaynak 496.2 milyar lira olacak.
KOP Eylem Planı ile su kullanımında etkinliğin ve tarımda verimliliğin arttığı, tarım ve sanayi entegrasyonunun güçlendiği, dengeli kalkınmayı sağlamış bir KOP Bölgesi hedefleniyor. KOP Eylem Planı çerçevesinde, Su Kaynaklarının Etkin Yönetimi, Tarımda Verimlilik Artışı, Tarımsal ve Tarıma Dayalı Sanayinin Güçlendirilmesi, Kırsalda Dengeli Kalkınma olmak üzere dört öncelikli dönüşüm programı belirlendi. KOP Eylem Planı ile 89'u ÖDÖP kapsamında olmak üzere toplamda 166 proje halata geçirilecek. Bu projelere yönelik ayrılan kaynak 350.7 milyar lira olacak.
66 PROJEYE 83.7 MİLYAR LİRA
Amasya, Artvin, Bayburt, Çorum, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize, Samsun, Tokat ve Trabzon illerinden oluşan DOKAP bölgesi, Türkiye yüzölçümünün yüzde 9.8'ini oluşturuyor. Bölge, Türkiye'nin geri kalanıyla olduğu kadar bölge içindeki heterojen yapısıyla gelişmişlik farklılıklarını barındırıyor. DOKAP Eylem Planı kapsamında bölgenin dönüşümünü sağlayacak dört program çerçevesinde 2028 yılı sonuna kadar toplam 83.7 milyar lira tutarında 66 proje tamamlanacak. Büyük ölçekli altyapı yatırımlarında 43 projeye 283.2 milyar lira, kalkınmayı tamamlayıcı niteliği haiz küçük ölçekli yatırımlar için 49 projeye 27 milyar lira kaynak ayrılacak.
Eylem Planı'nın detaylarına göz atıldığında, "Tarımsal Sulamada Etkin Yönetim Programı için 35 projeye 31.2 milyar lira kaynak tahsis edilecek. Söz konusu projelerden öne çıkanlar arasında Çarşamba Ovası Sulama ve Drenaj Projesi, Kelkit Sütveren Baraj ve Sulama Projesi, Küçük Ölçekli Sulama İşleri Projesi yer alıyor. Yürütülecek bu projeler çerçevesinde 289 olan gölet sayısının 2028 yılı sonunda 309'a çıkarılması ve bölgenin sulanabilir tarım arazisi varlığının yaklaşık yüzde 60 oranında artırılması hedefleniyor.
TARIM MAKİNALARI İMALATI DESTEKLENECEK
Tarımda Gelir Artışı Programı için 17 projeye 8.6 milyar lira kaynak tahsis edilecek. Söz konusu 17 projeden öne çıkanlar arasında Bolaman Nehir Havzası Rehabilitasyon Projesi, Arazi Toplulaştırma ve TİGH Projeleri, Tohum Hazırlama Tesisi Projesi, Örtü Altı Yetiştiriciliğinin Yaygınlaştırılması Projesi, Hayvancılık Altyapısının Geliştirilmesi ve Tarımsal Örgütlerin Güçlendirilmesi Projeleri, Orman ve Ormancılığa Dayalı Sanayinin Geliştirilmesi Projesi, Tarıma Dayalı Sanayinin Geliştirilmesi ve Gıda Ürünleri İmalatı Projesi, Tarım Makinaları İmalatının Desteklenmesi Projesi yer alıyor. Söz konusu projelerle, bölgenin tarımsal GSYH'sinin beş yıllık süreçte yıllık yaklaşık yüzde 10 kümülatif artışla 209 milyar lira olması ve ıslah edilen mera alanının 2 milyon 792 bin 663 dekar alandan 3 milyon 455 bin 329 dekar alana çıkarılması hedefleniyor. 2024-2028 döneminde bölge genelinde bin dekar örtü altı tarım alanı oluşturularak bölgenin 10 bin 597 dekar olan örtü altı tarım alanı 11 bin 597 dekar alana yükseltilecek. Yine bölgede yıllık üretim değeri 26 bin ton olan bal üretim miktarının yüzde 21'lik artışla 31 bin 500 tona çıkarılması hedefleniyor.
RİZE İYİDERE LOJİSTİK LİMANI
DOKAP Eylem Planı'na göre, Mavi Ekonomide Gelir Artışı Programı için dokuz projeye 13.5 milyar lira tahsis edilecek. Söz konusu dokuz proje içinde öne çıkanlardan biri "Rize İyidere Lojistik Limanı İnşaatı Projesi". Doğu Karadeniz Bölgesi, Avrupa ve Orta Asya'ya açılan Kafkasya koridoru üzerindeki konumu ile stratejik öneme sahip. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı'nın yatırımları arasında yer alan proje kapsamında Rize şehir merkezine 20, Trabzon şehir merkezine 50 kilometre mesafede ana mendireği 2 bin 700 metre, tali mendireği ise 470 metre uzunluğunda bir lojistik limanı inşa edilecek. Böylece Limanın Kafkas ülkeleri ve Orta Doğu ülkeleri arasındaki potansiyel trafikten kaynaklanacak kombine taşımacılık zincirinin aktarma merkezi olması hedefleniyor.
TRABZON'A SU ÜRÜNLERİ İHTİSAS OSB
Trabzon Su Ürünleri İhtisas OSB ve Mükemmeliyet Merkezi Projesi de öne çıkanlardan. Su ürünlerinin işlenmesi ve depolanması alanında faaliyet gösteren işletmelere yer tahsisi sağlanacak, kümelenme mantığıyla ileri teknoloji su ürünleri ortak işleme, şoklama, muhafaza ve paketleme tesisi gibi su ürünleri sektörünün ihtiyaç duyduğu ortak tesisler kurulacak. Su ürünleri işletmelerine ilave olarak, bu işletmelere ürün tedarik eden diğer işletmelerin de yer alacağı bir ihtisas OSB kurulacak.
Su Ürünleri Kaynaklarının Sürdürülebilir Yönetimi İçin Altyapı Geliştirme Projeleri kapsamında ise Giresun ve Rize'deki balıkçı barınakları ile Trabzon'da yürütülen barınma yeri inşaatının altyapısının iyileştirilmesi amacıyla 2 bin 370 metre mendirek ve bin 227 metre rıhtım çalışmaları gerçekleştirilecek.
Öne çıkan bir diğer proje ise "Su Ürünleri Üretiminin Geliştirilmesi ve İşlenmesi Projesi". Proje ile Samsun ve Trabzon illerinde balıkçılık sektöründe üretimin çeşitlendirilmesi ve katma değerin artırılması amacıyla yeni tür balık üretimleri ve balık işleme tesisleri desteklenecek.
SU ÜRÜNÜ İHRACATI YAPILAN ÜLKE SAYISI 30'A ÇIKARILACAK
Programın hedef göstergelerine bakıldığında, iç sulardaki su ürünleri üretim miktarının bölge genelinde 59 bin 617 tondan 77 bin tona çıkarılması hedefleniyor. Su ürünleri sektörünün 2023 yılı için toplam ihracat değeri 178 milyon dolar iken 2028 yılı sonunda bu değerin 220 milyon dolara çıkarılması öngörülüyor. Su ürünleri ihracat yapılan ülke sayısı, 2023 yılı için 27 olarak tespit edilirken, Eylem Planı döneminde bu sayının 30'a çıkarılması hedefleniyor. Bölgede mavi bayraklı plaj sayısı halihazırda 15 adet olup bu plajlar Ordu ve Samsun illerinde bulunuyor. Doğu Karadeniz ve Orta Karadeniz Kalkınma Ajanslarının 2024-2028 bölge planları kapsamında bu sayının 15'ten 20'ye çıkarılması hedefleniyor. Ayrıca Doğu Karadeniz Bölgesi'nde 3 adet yeni kıyı turizmi destinasyon alanı oluşturulması hedefleniyor.
TURİZM ODAKLI BEŞ PROJEYE 30.3 MİLYAR LİRA
DOKAP Eylem Planı çerçevesinde Turizm Odaklı Ekonomik Büyüme Programı için beş projeye 30.3 milyar lira kaynak tahsis edilecek. Söz konusu projeler şöyle: "Yeşil Yol Projesi, Turizm Destinasyon Alanları Düzenleme Projesi, Turizm Merkezleri İmar Planı Yapımı Projesi, Yeşile Yolculuk Kapsamında Özel Sektörle İşbirliğinin Geliştirilmesi Projesi, Kaçkar Dağları Milli Parkı Alan Düzenleme Projesi."
Turizm Odaklı Ekonomik Büyüme Programı'nın hedef göstergelerine bakıldığında, 2023'te 2 milyon 834 bin 526 düzeyinde olan Bölgeyi ziyaret eden turist sayısının 2028 sonunda 4.5 milyona çıkarılması hedefleniyor. Halihazırda DOKAP Bölgesi'ndeki turizm tesisi yatak kapasitesi 63 bin 78. Dönem sonunda bölgedeki turizm tesisi yatak kapasitesinin 98 bin 630'a çıkarılması öngörülüyor. Ayrıca bölgedeki turizm tesisi geceleme sayısı 4 milyon 863 bin 137. 2028'de bu sayının 9 milyona çıkarılması hedefleniyor. Böylece 2023 yılı sonu itibarıyla bölgenin yaklaşık 2.8 milyar dolar olan turizm gelirinin 2028 yılı sonunda yaklaşık 5.6 milyar dolara çıkarılması hedefleniyor.
67 PROJEYE 48.6 MİLYAR LİRA
Ağrı, Ardahan, Bingöl, Bitlis, Elâzığ, Erzincan, Erzurum, Hakkari, Iğdır, Kars, Malatya, Muş, Tunceli, Van ve Sivas illerinden oluşan DAP bölgesi, Türkiye yüzölçümünün yüzde 22.7'sini oluşturuyor. DAP Eylem Planı kapsamında bölgenin dönüşümünü sağlayacak üç program çerçevesinde 2028 yılına kadar toplam 48.6 milyar lira tutarında 67 proje tamamlanacak. Büyük ölçekli altyapı yatırımlarında 52 projeye 437.4 milyar lira, kalkınmayı tamamlayıcı niteliği haiz küçük ölçekli yatırımlar için 32 projeye 44.9 milyar lira kaynak ayrılacak.
Detaylarına bakıldığında; 2024-2028 DAP Eylem Planı kapsamında; Hayvancılık Altyapısında Dönüşüm için 17 projeye 8.4 milyar lira kaynak tahsis edilecek. 17 projeden öne çıkanlar arasında Hayvancılık Altyapısının Geliştirilmesi Projesi ile bölgede büyükbaş ve küçükbaş hayvan sayısının artışına hizmet edecek ve hayvan refahını artıracak projeler desteklenecek; hayvancılık altyapısı güçlendirilecek. Program kapsamında en yüksek yatırım bütçesine sahip olan "Buzağı Kayıplarının Önlenmesi Projesi ile beş yıl içerisinde buzağı kayıp oranının yüzde 20-25'lerden yüzde 15-20 seviyelerine düşürülmesi ve 250 bin buzağının yaşatılması öngörülüyor. Öne çıkan bir diğer proje ise Mera Altyapısını Destekleme Projesi. Beş yıllık sürede bölgede yer alan 29 merada altyapı-üstyapı geliştirme faaliyetleri tamamlanarak, altyapısı iyileştirilmiş mera sayısı 150'ye çıkarılacak. 2028 yılı sonunda bölgede islah ve amenajmanı yapılan mera alanının 980 bin 649 hektardan 1 milyon 150 bin hektara çıkarılması hedefleniyor. Öne çıkan diğer projeler arasında Alternatif Hayvancılığın Geliştirilmesi Projesi, Et İşleme ve Paketlenmesinin Desteklenmesi Projesi, Süt Üretimi ve Süt Ürünleri İmalatının Desteklenmesi Projesi" de yer alıyor.
BİTKİSEL ÜRETİMDE KATMA DEĞER ARTIŞI
Beş yıllık dönemde bitkisel üretimde katma değer artışı için 16 projeye 18.5 milyar lira kaynak tahsis edilecek. Program kapsamında, bölgede bitkisel üretim hacminin artırılması, bölgeye uygun yeni yem bitkileri çeşitlerinin demonstrasyonlarla yaygınlaştırılması ve tarım meslek liselerinin altyapılarının iyileştirilmesi sağlanacak. Programı kapsamında uygulanacak 16 proje arasında, "Tarla Bitkileri Üretiminin Artırılması, Havza Bazlı Meyvecilik ve Örtü Altı Üretiminin Artırılması, Bitkisel Ürünlerin İşleme ve Paketlemesinin Desteklenmesi, DAP Bölgesi Tarım Meslek Liselerinin Altyapılarının İyileştirilmesi, DAP Bölgesinde Tarımsal Mekanizasyonunun Artırılması, Dondurulmuş Gıda, Yem ve Tarıma Dayalı Sanayinin Desteklenmesi Projeleri" öne çıkıyor.
2023 yılı verilerine göre, bölge Türkiye'nin tarım GSYH'nın yüzde 10'unu üretiyor. Bölgeye yönelik desteklerle bu payın yüzde 13'e çıkartılması hedefleniyor. Bölgenin bitkisel üretim değeri ise 15.5 milyar lira olup Türkiye toplam bitkisel üretim değerinin yüzde 5'ini oluşturuyor. Bu oranın 2028 yılı sonunda yüzde 8'e çıkarılması öngörülüyor. Bitkisel üretim ve hayvancılıkta yapılacak desteklemeler neticesinde kırsal nüfusun azalmasının önüne geçilerek mevcutta yüzde 27 olan kırsal nüfus oranının sabit tutulması amaçlanıyor. Bölgede arazi toplulaştırması yapılan alan büyüklüğünde yüzde 26'lık bir artışın sağlanması hedefleniyor.
ETKİN SU VE HAVZA YÖNETİMİ
Etkin Su ve Havza Yönetimi için 34 projeye 21.7 milyar lira kaynak tahsis edilecek. Program kapsamında desteklenecek 34 projeden öne çıkanlar arasında Küçük Ölçekli Tarımsal Sulama Projeleri, Ağrı Ovası Yazıcı Projesi, Pasinler Söylemez Barajı, Erzurum Kuzgun Daphan 1. Merhale, Kars Çayı Havzası 1. Merhale Sulama, Çayırlı 1. Merhale Projeleri yer alıyor. Mevcut durum itibarıyla bölgede sulanan alan varlığı 821 bin 250 hektar olup, bu alanın 2028 sonuna kadar 1 milyon 50 bin hektara çıkarılması hedefleniyor. Böylece bölgede ilave 228 bin 750 hektar alanın sulamaya açılması, bölge GSYH'sinde 371 milyon dolar artış ve 231 bin 37 kişinin istihdamı öngörülüyor.
TARIMSAL GSKD'NIN ÜLKE İÇİNDEKİ PAYI ARTIRILACAK
Adıyaman, Batman, Diyarbakır; Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak illerinden oluşan GAP bölgesi, Türkiye yüzölçümünün yüzde 9.7'sini oluşturuyor. GAP Eylem Planı kapsamında bölgenin dönüşümünü sağlayacak beş öncelikli dönüşüm programı çerçevesinde 2028 yılına kadar toplam 317.9 milyar lira tutarında 93 proje tamamlanacak. Büyük ölçekli altyapı yatırımlarında 47 projeye 158.3 milyar lira, kalkınmayı tamamlayıcı niteliği haiz küçük ölçekli yatırımlar için 58 projeye 19.9 milyar lira kaynak ayrılacak.
GAP Eylem Planı'nın detayına bakıldığında; Sulama Programı için 41 projeye 214.2 milyar lira, Tarımda Hassas Dönüşüm Programı için 21 projeye 63.8 milyar lira, GAP Entegre 2.0 Programı için 5 projeye 4.6 milyar lira, Turizm Odaklı Ekonomik Büyüme Programı için 24 projeye 19.3 milyar lira, Emek Yoğun Sanayi Sektörlerinde Dönüşüm Programı için 2 projeye 16.1 milyar lira kaynak sağlanacak.
Sulama Programı kapsamında, hayata geçirilmesi hedeflenen 41 proje arasında "Silvan Projesi, Kralkızı-Dicle Sulamaları, Mardin Sulamaları, Hilvan-Siverek Sulamaları, Adıyaman Sulamaları, Küçük Ölçekli Sulama İşleri Programı" öne çıkıyor. Sulama Programı ile toplam 475 bin 205 ha alanın sulamaya açılması, 570 bin 246 kişiye istihdam sağlanması, kuru tarıma göre bin 605 dolar katma değer artışı, GAP Bölgesi tarımsal GSKD'nin (gayri safi katma değer) ülke içindeki payının yüzde 19.1'e ve bitkisel üretim değerinin de yüzde 21,5'e çıkarılması hedefleniyor.
TARIMDA HASSAS DÖNÜŞÜM
Tarımda Hassas Dönüşüm Programı çerçevesinde hayata geçirilen 21 projeden öne çıkanlar şöyle:
"Akıllı Tarım Uygulamalarının Yaygınlaştırılması, Sulama Pompalarında Verimlilik, İyi Pamuk Uygulamaları, Hayvancılık Altyapısının Geliştirilmesi, Taşlık Arazi Islahı, Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Tarımda Kullanımının Yaygınlaştırılması."
Program ile akıllı sulama sistemlerinin kullanıldığı alanın 400 bin hektara, iyi pamuk yetiştiriciliği yapılan alanın ise 611 bin dekar alana çıkarılması, 50 bin dekar mera alanının ıslah edilmesi, 50 bin dekar taşlık arazinin tarıma kazandırılması hedefleniyor. Ayrıca, küçükbaş hayvan varlığının 11.8 milyona, hayvan başına süt veriminin de 0.75 litreden 0.9 litreye çıkarılması ve sulama pompalarında verimliliğin yüzde 53'e yükseltilmesi öngörülüyor.
Bu arada, Emek Yoğun Sanayi Sektörlerinde Dönüşüm Programı kapsamında hayata geçirilecek iki projeyle, bölge ekonomisini harekete geçirecek ve yan sektörleri tetikleyecek 2 büyük ölçekli özel sektör yatırımının bölgeye çekilmesi ile 36 yeni yatırımın yapılması ve yatırıma dönüştürülecek 80 yeni ürün tespitinin gerçekleştirilmesi hedefleniyor.
89 ÖNCELİKLİ DÖNÜŞÜM PROJESİ TAMAMLANACAK
Aksaray, Karaman, Konya, Niğde, Kırıkkale, Kırşehir, Nevşehir ve Yozgat illerinden oluşan KOP bölgesi, Türkiye yüzölçümünün yüzde 12.2'sini oluşturuyor. KOP Eylem Planı kapsamında bölgenin dönüşümünü sağlayacak dört program çerçevesinde 2028 yılı sonuna kadar toplam 57.9 milyar lira tutarında 89 proje tamamlanacak. Büyük ölçekli altyapı yatırımlarında 26 projeye 256.2 milyar lira, kalkınmayı tamamlayıcı niteliği haiz küçük ölçekli yatırımlar için 51 projeye 36.6 milyar lira kaynak ayrılacak.
Detaylarına bakıldığında, KOP Eylem Planı 2024-2028 kapsamında; Su Kaynaklarının Etkin Yönetimi Programı için 37 projeye 39.4 milyar lira, Tarımda Verimlilik Artışı Programı için 15 projeye 6 milyar lira, Tarımsal ve Tarıma Dayalı Sanayinin Güçlendirilmesi Programı için 8 projeye 899 milyon lira, Kırsalda Dengeli Kalkınma Programı için 29 projeye 11.6 milyar lira kaynak tahsis edilecek.
SU KAYNAKLARI ETKİN KULLANILACAK
KOP Bölgesinde eylem planı döneminde uygulanacak Su Kaynaklarının Etkin Yönetimi Programı kapsamında hayata geçirilecek 37 projeden dokuzu öne çıkıyor. Bunlar, "Küçük Ölçekli Tarımsal Sulama Projesi, Çumra 3. Merhale Projesi, İvriz Sağ Sahil Sulaması Yenileme Projesi, Uzunlu Barajı Sulaması Yenileme Projesi, Göksu Havzası Yamaç Arazileri Sulaması, Uluırmak (Mamasın) Sulaması Yenileme Projesi, Yerköy İnandık Barajı ve Sulama Projesi, Ayrancı Barajı Sulaması Yenileme Projesi, Delimahmutlu Barajı ve Sulaması Projesi." Bu projelerle, mevcut sulama sistemlerinin rehabilitasyonu, yeni sulama alanlarının açılması, suyun miktar olarak korunması/artırılması ve etkin kullanımı ile bölgenin su kaynaklarının sürdürülebilirliğinin sağlanması hedefleniyor.
Tarımsal ve Tarıma Dayalı Sanayinin Güçlendirilmesi Programı kapsamında sekiz proje hayata geçirilecek. Bu projelerden "Tarımsal Makine Altyapısının Geliştirilmesi, Ilgın Küspe Peleti Tesisi, Tohum Hazırlama Tesisi, Akşehir Gıda İhtisas OSB" projeleri öne çıkıyor. Bu programla, bölgede tarımsal sanayide rekabet gücünün artırılması ve tarıma dayalı sanayi altyapısının iyileştirilmesi hedefleniyor. Bu alanda sekiz projenin hayata geçirilmesi öngörülüyor.
Yeşile yolculuk kapsamında özel sektörle işbirliği
DOKAP Eylem Planı'nda Turizm Odaklı Ekonomik Büyüme Programı çerçevesinde, Doğu Karadeniz Turizm Master Planı'nın çıktısı olan "Yeşil Yol Projesi" de yer alıyor. Bilindiği üzere, Yeşil Yol Projesi kapsamında turizm adına kayıt altına alınan birinci, ikinci ve üçüncü öncelikli güzergahlar ile bölgedeki önemli turizm destinasyon alanlarına ulaşım sağlanan güzergahlarda altyapı ve üstyapı iyileştirme çalışmaları gerçekleştiriliyor. Proje kapsamında hedeflenen 2 bin 864 km'lik Yeşil Yol
güzergahının bugüne kadar bin 432 km'lik kısmında çalışma yapılmış olup plan dönemi sonunda projenin tamamlanması hedefleniyor. "Yeşile Yolculuk Kapsamında Özel Sektörle İşbirliğinin Geliştirilmesi Projesi" ile ise turizm yatırımcısının önünü açmak ve yer yapılabilmesi amacıyla eksik olan imar planlarının tamamlanması hedefleniyor. Bilindiği üzere turizm merkezi ve Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi olarak ilan edilen alanların birçoğunda ihtiyaç durumuna göre 1/25.000, 1/5.000 ve 1/1.000 ölçekli imar planları bulunmuyor ve bu durum yer tahsisi yapılamamasından dolayı turizm yatırımlarını olumsuz etkiliyor. Söz konusu turizm alanlarında planların tamamlanmasından sonra yatırımcıların yararlanabileceği, 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu da dikkate alınarak, Yeşil Yol Projesi güzergahı öncelik olarak belirlenecek ve yatırımlar bu alanlarda gerçekleştirilecek.
"Turizm Merkezleri İmar Planı Yapımı Projesi" ile Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın DOKAP Bölgesi'nde turizm merkezi ve Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi olarak ilan ettiği 34 alanın 1/25.000, 1/5.000 ve 1/1.000 ölçekli imar planına yönelik gerçekleştirilen mevcut durum tespiti doğrultusunda, eylem planı döneminde illerin ihtiyaç duyduğu planlama çalışmaları tamamlanacak.
Yeni istihdam alanları oluşturulacak
Yerel Kalkınma Hamlesi Teşvik Programı'yla 81 ilde 324 yatırım alanında destek verilecek. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'nın 9 Temmuz'da Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren tebliği ile "Yerel Kalkınma Hamlesi Programı" hükümleri çerçevesinde yerel yatırım konuları listesi tespit edildi. Liste ile bölgeler arası gelişmişlik farklarını azaltmak ve bölgelerin rekabet güçlerini artırmak temel amaçları doğrultusunda; yerel ihtiyaçların karşılanması, atıl kaynakların değerlendirilmesi, bölgede üretimi olmayan ancak başarı olasılığı yüksek sektörlerin geliştirilmesi, bölgelerin sektörel öncelikleri doğrultusunda ileri-geri bağlantılı sektörlerin desteklenmesi, kümelenme imkanlarının oluşturulması, istihdam seviyesinin yükseltilmesi, teknoloji üretim seviyesinin yükseltilmesi ve illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik seviyelerinin yükseltilmesi gibi kriterler çerçevesinde belirleniyor. Listede 81 ilde yapılacak yatırım konuları yer alıyor.
Öte yandan Yerel Kalkınma Hamlesi Programı Uygulama Usul ve Esasları Tebliği de 9 Temmuz'da Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Tebliğ yerel ve bölgesel kalkınmayı sağlamak ve bölge içi ve bölgeler arası gelişmişlik farklarını azaltmak temel amaçları doğrultusunda; bölgelerin sahip olduğu potansiyellerin değerlendirilmesi, atıl kaynakların kullanılması, yetkinliklerin harekete geçirilmesi, yerel ihtiyaçların karşılanması, teknoloji üretim seviyesinin yükseltilmesi ve bölgelerin sektörel öncelikleri doğrultusunda gelişmelerinin hızlandırılmasına yönelik olarak, yerel yatırım konularının desteklenmesine ilişkin uygulamaya dair hususları kapsıyor.
Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mehmet Fatih Kacır, sosyal medya hesabından yaptığı paylaşımda yerel kalkınma için devrim niteliğinde bir adım attıklarını ifade ederek, "Kalkınma Ajanslarımız eliyle yürüteceğimiz Yerel Kalkınma Hamlesi Teşvik Programı ile şehirlerimizi uzmanlaştıracak, yeni istihdam alanları oluşturacak, üretimi teşvik edecek, illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik seviyesini yükselteceğiz" dedi.
Sürmene Gemi İnşa ve Yat İhtisas OSB Projesi
DOKAP Eylem Planı'nda, "Mavi Ekonomide Gelir Artışı Programı" çerçevesinde "Sürmene Gemi İnşa ve Yat İhtisas OSB Projesi ile Rize Küçük Deniz Taşıtları İmalatı Sanayi Sitesi Projesi" öne çıkan projelerden. Sürmene Gemi İnşa ve Yat İhtisas OSB Projesi ile mevcut Sürmene Çamburnu Tersanesi'nin statüsü Gemi İnşa ve Yat İhtisas OSB olarak değiştirilecek ve OSB alanında yeni parseller oluşturulacak. Yeni parsellerde kümelenme yaklaşımıyla yeni işletmelerin yer alması sağlanacak ve sektörün ileri ve geri bağlantılarının yer alacağı yan sanayi işletmelerinin ana sanayi ile bir arada çalışma imkanı mümkün kılınacak. OSB bünyesinde ortak altyapı ve diğer ortak kullanım alanları yanında sektörün gelişimini destekleyecek Gemi İnşa ve Deniz Teknolojileri Eğitim, Uygulama ve Araştırma Merkezi de kurulacak. Merkezde sektörün ihtiyaç duyduğu tasarım ve Ar-Ge faaliyetleri gerçekleştirilecek, sektör çalışanlarına eğitimler verilecek ve sektörün dijital dönüşümüne katkı sağlayacak uygulamalar geliştirilecek.
Rize Küçük Deniz Taşıtları İmalatı Sanayi Sitesi Projesi ile Rize'de Küçük Deniz Taşıtları İmalatı Sanayi Sitesi kurulumu planlanıyor. Proje kapsamında kızak yapısı, kara park, idari bina, sosyal bina, kafeterya, dükkânlar, imalat hangarları, bakım atölyesi, sağlık birimi, depo, otopark ve teknik bölümler inşa edilecek. Proje ile doğrudan ve dolaylı toplam bin 60 kişiye istihdam sağlanacak. Tekne ve yat imalatına dayalı katma değerli ürünler ortaya çıkacak ve kıyı turizmine de katkı sağlanacak.
231 bin dekar alanda "iyi pamuk" üretilecek
GAP Eylem Planı'nda, Tarımda Hassas Dönüşüm Programı çerçevesinde öne çıkan projelerden biri "İyi Pamuk Uygulamaları". Proje ile dönem sonunda mevcut alana ilave olarak yaklaşık 231 bin dekar alanda iyi pamuk üretimine geçilmesi planlanıyor. Bu kapsamda; çiftçilere teknik eğitim destekleri verilecek, demonstratif alanlarda bilinçlendirme faaliyetleri yürütülecek. Bilinçlendirme faaliyetleri ile verim kaybı yaşamadan girdi maliyetlerinin optimizasyonu sağlanacak. Şunu da ekleyelim; mevcut durumda 380 bin dekar olan iyi pamuk yetiştiriciliği yapılan alan, 2028 sonunda 611bin dekara çıkacak.
Yenilenebilir enerjinin tarımda kullanımı yaygınlaştırılacak
GAP'ta, 2028 yılı sonuna kadar yenilenebilir enerji kaynaklarının tarımda kullanımı yaygınlaştırılacak. Enerji verimliliği için bölgedeki pompaj tesislerinin tümünün yenilenebilir enerji kaynakları kullanılarak işletilmesinin büyük önem arz ettiğine dikkat çekilen Eylem Planı'na göre, bölgede öncelikli olarak Bozova 3. Kısım, Suruç Pompaj, Çınar, Ceylanpınar, Derik Pompaj, Akçakale Pompaj, Adıyaman Keysun ve Antep Nizip 2. Kısımda GES kurulması sağlanacak.
Üç sosyal tahvil çıkarılacak
GAP Entegre 2.0 Programı kapsamında 4.6 milyar lira kaynakla beş proje desteklenecek. Bu projeler arasında GAP Entegre Kırsal Kalkınma Programı, Anadoludakiler GAP Bedesten Dijital Platformlar Programı, GAP Sosyal Invest Programı öne çıkıyor. Bu çerçevede yapılacak yatırımlarla bölgede 2028 yılı sonunda AB'de tescil edilen coğrafi işaretli ürün sayısı 3'ten 13'e çıkartılacak. Yenilikçi bir finansman aracı olan "Sosyal Etkili Tahvil Programı" hayata geçirilecek. Program kapsamında çalışılacak tematik alanlar; "çocuk işçiliğinin azaltılması, gençlere yönelik sosyal girişimcilik ve kadınların gelir düzeyinin artırılması" şeklinde belirlendi. Bu üç tematik alanda sosyal etkili tahvil çalışılacak ve "GAP Sosyal Etkili Tahvil Modeli" geliştirilecek. Özel sektör kuruluşlarının sosyal etkili tahvile yatırım yapması teşvik edilecek. 50 kooperatif desteklenecek. Kırsalda 9 üründe ekonomik değer yaratılacak.
Eko turizm köy projeleri yolda
GAP Eylem Planı'na göre, Turizm Odaklı Ekonomik Büyüme Program kapsamında toplam 19.3 milyar lira bütçeyle desteklenecek 24 projeden altısı öne çıkıyor. Bunlar, "Turizm Fiziki Altyapılarının Güçlendirilmesi Programı, Turizm Çeşitliliğinin Artırılması, Destinasyonlarda Yeşil Dönüşüm, Kültürel Mirasın Korunması ve Yaşatılması Programı, Turizm Sektöründe İnsan Kaynağının Geliştirilmesi ve Hizmet Kalitesinin Artırılması Programı, GAP Bölgesi Turizm Odaklı Tanıtım ve Markalaşma Projesi". Bu projelerle, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin kültür ve inanç turizminin yanı sıra destinasyon yönetimi göz önünde bulundurularak doğa turizmi, kırsal turizm, eko-turizm vb. turizm çeşitliliğinin artırılması, turizm cazibe merkezleri ile yeni turizm merkezlerini ve turizm gelişim bölgelerini/koridorlarını kapsayacak şekilde alternatif turizm çeşitleriyle bölgenin turizm potansiyelinin artırılması sağlanacak. Bu kapsamda; destinasyon yönetimi temelinde potansiyel arz eden doğa, kültür, spor, gastronomi, sağlık turizmi, eko-turizm, kırsal turizm ve agro turizm vb. alternatif turizm çeşitlerinin geliştirilmesine yönelik projeler uygulanacak. GAP Bölgesi'nde turizmin ekonomi, çevre ve sosyal yaşama olumsuz etkilerinin azaltılması sağlanacak. Bu kapsamda; tarihi ören yerlerinde, ziyaretçi karşılama merkezlerinde yeşil dönüşümü destekleyecek projeler yapılacak. Sürdürülebilir, doğal kaynaklarını koruyan ve düşük karbonlu üretimin uygulanacağı eko turizm köy projeleri uygulanacak. Yapılacak yatırımlarla bölgede 2028 yılında yatak kapasitesinin 98 bin 696'ya çıkarılması ve konaklama süresinin ortalama 2.6 geceye yükseltilmesi, belgelendirilmiş tesislerdeki geceleme sayısının 8 milyon 127 bin 513'e ulaşması hedefleniyor.
Kırsalda dengeli kalkınma modeli
KOP Eylem Planı'na göre, Kırsalda Dengeli Kalkınma Programı çerçevesinde hayata geçirilecek 29 proje arasında "Kırsal Dezavantajlı Alanlar Kalkınma Programı, Göksu-Taşeli Havzası Kalkınma Projesi, Çekerek Nehri Havzası Rehabilitasyon Projesi, Kapadokya Çevre Düzenleme Projeleri, Kırsal Alanlarda ve Potansiyel Çekim Merkezi Olan İlçelerde Sağlık Altyapısının Güçlendirilmesine Yönelik Projeler, Sosyal Yapı ve Entegrasyonun Güçlendirilmesi Projesi, Okuma Kültürünün Geliştirilmesi Projesi, Turizm Altyapısının Güçlendirilmesi ve Kapasitesinin Geliştirilmesi Programı" öne çıkıyor. Bu programla, dönem sonunda kırsal nüfus oranının sabit tutulması, bölge genelindeki 30 üretici örgütünün üretim, beşeri ve ticari kapasitesinin geliştirilmesi, ilçe SEGE'ye (Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması) göre 4., 5. ve 6. kademe ilçelerde çalışma çağındaki nüfusta kısmi bir iyileşme sağlanması hedefleniyor.
