PARA İK/ ÜRÜN DİRİER 2022, Türkiye için zam yılı olurken globalde resesyon kaynaklı farklı dinamikler devrede. Yeni yıla adım atmak üzere olduğumuz şu günlerde İK birimlerinin ve uzmanların penceresinden bakarak bir 2023 öngörüsü yaptık. İşte şirketlerin İK müdürlerinin 2023 planları.
"Yan hak izinleri daha çok geliştirmeliyiz"
Pınar YAMANER / Alarko Holding İnsan ve Organizasyon Grup Başkanı
Son yıllarda şirketler yılda iki hatta üç kez tüm İK politikalarını gözden geçirmeye başladı ve zam oranlarıyla ilgili olarak da birçok şirketin prim sistematiğini çalıştığını söyleyebiliriz. Yaşam maliyetleri, yeteneği elde tutma ve ücretlerin düzenlenmesi nedeniyle 2022 yılı, maaş dengelerinin oluşturulmasında önemli bir dönem oldu. 2023'te de ücret politikasının şirketler tarafından tekrar gözden geçirilmesi gerekecek. Zam oranları her zaman olduğu gibi sektörlere göre değişkenlik gösterecektir. En çok zam yapan sektörlerin başında teknoloji sektörü olacağını söyleyebiliriz. 2022 yılı bizim için çalışan bağlılığı ve ihtiyacına yönelik yan hak politikalarımızı gözden geçirdiğimiz bir yıl oldu. Birçok şirket, yıllık izin ve sıklıkla rastladığımız izin haklarına ek olarak doğum günü izinleri, sigarayı bırakma izni, psikolojik dinlenme izni, regl izni gibi daha kişiselleştirilmiş uygulamalara geçiş yaptı. Bu dönemde yan hak olarak ele alabileceğimiz bu tür izinleri daha çok geliştirmemiz, yeteneği çekme ve elde tutma için önemli bir gösterge haline geldi.
"Her sektör ücret artışını karşılayamaz"
Abdurrahman BAŞ / Gürok İnsan Kaynakları Grup Direktörü
2022 yılı dünyayı da etkisine alan zorlu ekonomik koşullar ve yüksek enflasyonla geçen bir yıl oldu. Yıllar sonra, yıl içinde iki defa ücret artışı yaptık. 2023 zam oranının belirlenmesinde Aralık ortasında açıklanacak asgari ücret artış oranı ve yılsonunda açıklanacak enflasyon oranı etkili olacak. Bu rakamlar açıklanmadan bir kestirimde bulunmak oldukça zor. Bizim buradaki temel hedefimiz, çalışanlarımızı enflasyonun negatif etkilerinden korumak ve piyasa oluşan maaş dengelerini yakından takip ederek rekabetçi seviyede kalmak. Yan haklarda da rekabetçi olmaya devam etmek amacındayız. Bunun için de wellness ve esenlik tarafında yenilikler planlıyoruz. Asgari ücret artışının enflasyonun bir miktar üstünde olması beklentisi var. Böyle bir ücret artışı oranının, asgari ücret seviyesinin üzerindeki maaşlarda, her sektörde karşılanabilmesi mümkün görünmüyor. Bu konuda net ihracatçı durumunda olmayan şirketlerin biraz daha zorlanacağını düşünebiliriz.
"Asgari ücretin artış oranı dengeleri değiştirecektir"
Figen DÖNDER / Hitit İnsan Kaynaklarından Sorumlu GMY
2023 yılında da 2022 gibi enflasyon oranları ve dünya genelindeki maaş baremlerini gösterge alarak dengeli bir zam ve iyileştirme uygulaması yapılacaktır. Türkiye'de ayrıca asgari ücretin artış oranı dengeleri değiştirecektir. Hitit olarak var olan menfaat paketlerimizin devamlılığı sağlanacaktır. Pandeminin yarattığı tükenmişlik, dünyanın birçok bölgesindeki siyasi istikrarsızlıklar ve bunların sebep olduğu resesyon gibi birçok sebep, 2022 içinde bazı toplu işten çıkartmaları beraberinde getirmişti. Buna karşın, 2023 yılında gerek ülkemizde gerekse global seviyede böyle bir durumun yaşanacağını düşünmüyoruz. Zira teknoloji bir anlamda pandeminin çıkış bileti oldu. Faaliyet gösterdiğimiz havacılık teknolojileri sektöründen örnek vermek gerekirse, müşterimiz olan havayolu firmaları dijital dönüşümün artık bir lüks değil gereklilik olduğunu gördü. Pandemi döneminde müşteri sayımız üç kat arttı. Bu durum Hitit kadrosunda genişleme ihtiyacını da beraberinde getirdi ve çalışan sayımız yüzde 45 arttı.
"Ara dönem zamlarında standart olmaması belirsizliği artırıyor"
Semih SEL / Kuveyt Türk İnsan Kaynakları Grup Müdürü
2023 zam oranını belirleyecek birçok unsur var. Yılsonu enflasyon oranı ve asgari ücrete yapılacak zam oranı belli olmadan 2023 artışları için tahmin yapmak çok kolay değil. Ara dönem zamlarında bir standart olmaması, her kurumun farklı oranlarda zam yapmış olması da belirsizliği artıran unsurların arasında. Belirleyici unsur asgari ücretli çalışan yoğunluklu sektörlerde asgari ücret, asgari ücretli çalışan oranı az olan sektörlerde ise yılsonu enflasyon oranı olacaktır. Yan haklar konusunda da yine sektörde bir ilk olan ve bu yıl beşinci dönemine girdiğimiz esnek yan haklar uygulamamız Sepetim ile arkadaşlarımızın farklı ihtiyaçlarına farklı çözümler sunuyoruz. Çalışanlarımız, yan haklarından esnettikleri bütçelerle, BES gibi tasarruf yolunu tercih edebiliyor ya da bütçelerini seyahat, telefon, eğitim gibi ihtiyaç alanlarında değerlendirebiliyor. Kişiye özel bütçeleme ekranlarımızı, yerli yazılımımız olan BOA Bankacılık Platformu ile rahatlıkla gerçekleştiriyor olmamız da Sepetim uygulamasının ayırt edici yönlerinden biri olarak öne çıkıyor.
"2023 için dinamik bir zam uygulaması planlıyoruz"
Semra SOLAK / Medianova İnsan Kaynakları Direktörü
Çalışan menfaatine odaklanan yan haklar sosyal paketlerimizi yine çalışan lehine zenginleştirip uygulamada en çok istenen çeşitler ile devam etmeyi düşünüyoruz. Finansal destekten ulaşıma, kırtasiye desteğinden aile kapsamlı özel sağlık sigortasına uzanan birçok yan hak ile yolumuza devam edeceğiz. Belirsizliğin bir süre daha devam edeceğini öngörerek net bir zam oranı belirlemek oldukça zor. Çalışan popülasyonu bakımından katma değerli çalışanların çok daha yoğunlukta olduğu sektörlerdeki zam oranlarının daha geniş bir bantta yapılacağı düşüncesindeyiz. Dünya genelinde gündemde olan toplu işten çıkarmalar ve istifaların arkasında iş hayatındaki ihtiyaçlara karşılık bulamama etkisi yatıyor. Değişimi tam anlamıyla yönetememekten kaynaklı bu optimizasyona gitme, yeniden yapılanma için bir araç olarak görülüyor. Dolayısıyla özellikle teknoloji alanında hızlı değişim trendinden geri kalan çalışanların işten çıkarılma senaryosu ile karşılaşmaları çok olası duruyor.
"Yan haklar güncellenmeli"
İrem Akman KESKİN / GTech İK Direktörü
2023'te çalışanlara maaş dışında verilen ek yardımlar yani yan haklar bakımından güncellemeler olması gerekecek diye düşünüyorum ama bu şirketten şirkete değişiklikler gösterecektir. Zam oranları da sektörlere göre değişiklik gösterebilir. Özellikle teknoloji sektöründeki maaşların şu anda pek çok sektöre göre daha yüksek olduğunu söyleyebilirim. Her şirketin bütçe yönetimi çok farklı. Kazanılan gelirin personel sayısına oranı ve çalışan kişilerin görevlerinden tutun şirketteki konumuna kadar zam oranları tabii ki değişiklikler gösteriyor ama buradaki faktör, şirketlerin nasıl bir politika izlediğidir. Yani bu konu, sektöre göre değerlendirildiği gibi asıl şirketlerin finansal durumu, büyüme potansiyeli gibi faktörlere göre de değerlendiriliyor. Şu anda dünyanın durgunluk riskiyle karşı karşıya olduğu bir gerçek. Tabii ki global olarak daralan pazarların Türkiye pazarına da bir etkisi olacaktır. Fakat bu durumun tüm sektörleri etkileyeceğini söylemek zor. Türkiye için teknoloji sektöründe ciddi oranda yetişmiş yetenek ihtiyacı olduğu bir gerçek. Bu alanda globalde bir daralma olsa bile Türkiye'ye etkisi, yetenek açığını azaltarak denge noktasına yaklaştırmak olacaktır.
"Yeni kamu çalışmalarıyla farklı bir sürece giriyoruz"
Özge ÜNAL / PayTR İK Direktörü
2023'e yaklaşılan bu dönemde ve yapılan yeni kamu çalışmalarıyla farklı bir sürece giriyoruz. Gerek şirketlerde oluşacak EYT maliyetleri, gerekse EYT'li olup çalışmaya devam etmek isteyenler için yansıtılacak SGDP oranlarının değişmesiyle özellikle emek yoğun çalışan üretim sektöründeki çalışan şirketlerin bu yükümlülükleri zamlarına da yansıtacağı kanısındayız. 2022 yılına girmeye hazırlanırken kurda gerçekleşen sıçramalarla uluslararası çapta çalışan şirketlerin yeni yıl zamları destekleyici bir etki gördü. Bu yıl bu sıçrama çok öngörülmediği için şirketler için daha zorlayıcı bir süreç olabilir. Bu sebeple 2023 dönemi zam oranları üretim ve hizmet sektörü öngörülerek şirketlerin yurtiçi ve yurtdışı çalışma prensibine göre değişiklik gösterecektir. Globale bakacak olursak, zamanında yapılan orantısız büyüme hedeflerinin yerini şu an için artık kârlılığı koruma hedefleri almış durumda. Buna bağlı olarak da özellikle son 10 yılda kaydedilen ciddi yükseliş yerini daha durgun bir döneme bırakacak gibi görünüyor.
"2023 daha stabil bir yıl olacak"
Tuğçe HÜNKAR / Tempo BPO İK Direktörü
2022'de adaylar ücret beklentilerini yukarı çekerken, uzmanlaşmış doğru kaynağa ulaşmakta tüm işverenler zorlandı. 2023, adayların da şirketlerin de daha stabil olacağı bir yıl olacaktır. Yan haklarda esneme ve çeşitlilik sağlayabilen şirketler, çalışan memnuniyeti açısından daha tatmin edici bulunacak ve tercih edilecektir. Zam oranları elbette başta asgari ücretten tetiklenecektir. Yurtdışı bağlantılı iş yapan sektörlerde döviz dalgalanmaları da etkili olacaktır. Her yıl sektörlere göre farklı zam oranları gözlemledik. 2023'te bu fark artacaktır. Döviz cinsinden gelir elde eden şirketlerin daha yüksek oranda artış yapmasını, enflasyondan ve asgari ücretten çok etkilenen hizmet sektörünün bir miktar daha ihtiyatlı yaklaşacağını tahmin ediyorum. Globalde ekonomik koşullar, tüm şirketleri daha kompakt çalışmaya itiyor. Tüm kaynakların verimli kullanılması yükselen değer olmakla birlikte insan kaynağı da bu kaynaklara dahil. Bu noktada şirketler yüksek performanslı ve çok yönlü çalışanların bağlılığını artırmaya çalışacaktır.
"Oranlar sektöre değil şirketlere göre değişebilir"
Büşra KÖYMEN / Tepe Savunma ve Güvenlik Yetenek Kariyer Yönetim Müdürü
2022 yılında, hükümet tarafından asgari ücrete hem yılbaşında hem de yıl ortasında olmak üzere iki kez zam yapıldı. Asgari ücretle görev yapan özel güvenlik görevlileri maaşları da bu çerçevede yükseldi. Tepe Savunma ve Güvenlik olarak, özel güvenlik görevlilerimizin maaşlarına projeler bazında ek ödeme de gerçekleştiriyoruz. 2023'te yapılacak zam oranları, hükümetin bu konuda alacağı karara bağlı. Bizler de yapılacak bu zam oranlarını çalışanlarımıza yansıtacağız. 2023 yılında asgari ücrete yapılacak zam oranları, tabii ki birçok sektöre de yansıyacaktır, diye düşünüyorum. Ancak bazı şirketler, şirket politikaları doğrultusunda az bulup daha fazla yapabilir ya da yüksek bulup kendi belirledikleri oranlar ölçüsünde zam oranlarını belirleyebilir. Zam oranları sektörlere göre değil de şirketlere göre değişebilir.
"EYT yetişmiş insan gücünün kaybına neden olabilir"
Beyza Erdem BALCI / ICF Türkiye Yönetim Kurulu Üyesi
EYT gündemde ve bu ihtimal, belli bir tecrübeye sahip, kıdem yılı yüksek çalışanların, mali zorluk çekilen bu dönemde alınacak toplu paranın da cazibesi ile emekli olacaklarını düşünüyorum. Şirketlerin nakit akışlarını etkileme boyutu dışında, yetişmiş insan gücünün kaybı da söz konusu olabilir. 2022'de hem ülkemizde hem global konjonktürde artan enflasyon, yüksek hayat pahalılığı ve gıda kıtlığı gibi zorluklar ve ekonomik yapılarda bozulmalar yaşandı. Çalışanların kurumlardan beklentileri daha fazla arttı ve aldıkları tekliflerle daha hızlı hareket ettiler. Kurumların "turnover"ları (çalışan sirkülasyonu) çok arttı. Yan haklar konusunda ise yakacak yardımı, ev yardımı, evden çalışma kaynaklı yardımlar gibi yeni haklar hayatımıza girdi. Elbette hızla yükselen enflasyon kaynaklı ücret artışı talepleri sürekli gündemde olacak ve ücret ayarlamalarının sıklıkla gözden geçirilmesi, önümüzdeki yılın bir başka İK konusu olacak. 2023 yılında zam oranları ile ilgili beklentiler yüksek. Asgari ücretin 10 bin TL olacağının konuşulduğu bir ortam var.
"CEO'lar iş gücünü küçültmeyi düşünüyor"
Melis ABACIOĞLU / Wellbees CEO'su
Asgari ücret artışı, şirketler için çok önemli bir etken olacak. Ortalama yüzde 40'lık bir artış öngörüyoruz. Kişiselleştirilmiş yan haklar daha da artacak, dolayısıyla yemek kartlarının ilerisine geçilecek. Esenliğe yönelik destekler de artacak. Artış oranları her sene sektöre göre değişiklik gösteriyor. Özellikle teknoloji ve finans sektöründe artış oranları daha yüksek seyrediyor. Pandemi sonrasında insanlar eski alışkanlıklarına dönmeye başladıkça bazı iş kollarındaki beklentiler istenilen seviyede olmadı. Bu durum da bazı şirketlerde işe alımların durmasına ve işten çıkarmalara yol açtı. Türkiye'de de özellikle büyük e-ticaret firmalarında benzer bir durumla karşılaşıyoruz. Global araştırmalar, ekonomik çalkantıların devam etmesi nedeniyle CEO'ların yüzde 39'unun işe alımları durdurduğunu, yüzde 46'sının önümüzdeki altı ay içinde iş gücünü küçültmeyi düşündüğünü gösteriyor. Bu nedenle toplu istifaların yavaşlaması bekleniyor.
"Globaldeki resesyon Türkiye için fırsat olabilir"
Çağla ŞENGÖZ / Michael Page Türkiye Direktörü
2022, zamlar açısından baktığımızda çok farklı bir sene oldu. Birçok firma ara zam uygulamaları yaptı. Ayrıca klasik yan haklar dışında, wellness paketi gibi haklar da pakete eklendi. 2023 yılı için şu an bir öngörüde bulunmamız çok mümkün gözükmüyor. Şirketlerin çoğu bütçeleri yapmakta zorlanıyor. Asgari ücret belirlendikten sonra, Ocak ayında oranların netleşeceğini düşünüyoruz. 2023'te de ara zam uygulamalarının devam etme ihtimali yüksek gözüküyor. Zam oranları, şirketin sektörü, büyüklüğü, karlılığı gibi konulara değişkenlik gösterecektir. Bazı sektörlerin daha çok büyüdüğü ve daha karlı olduğunu görüyoruz. Ancak şirket politikaları da oranlar konusunda etkili olabilir. Ortalama rakamlar belli olduğunda üzerinde ve aşağısında kalacak firmalar olacaktır. Globaldeki kitlesel işten çıkarmalarda resesyonun etkisi olduğunu düşünüyoruz. Global firmaların bir kısmının daha temkinli davrandıklarını da gözlemliyoruz. Amerika ve Avrupa'da resesyon etkilerini duymaya başladık. Türkiye'de ise henüz büyük bir etkisini görmedik. Aksine bu durum Türkiye için bir fırsat da olabilir.
"Kilit roller için farklı yan hak ve zam sunulacak"
Burcu EROL / Kariyer Enerjim İnsan Kaynakları Danışmanlık kurucusu
Özellikle asgari ücretteki farklı değişiklikler ve ücretlerin ara dönemde revize edilmesi, herkesi çok etkiledi. Şu anda tüm şirketler asgari ücret ve işverene olan yükü konusunu bekliyor. Bunlardan bağımsız olarak da fintech, teknoloji ve oyun sektöründe yabancı kur üzerinden ücret alanlar için kur artışı başka bir gündem konusu. Yan haklarda şirketler yelpazelerini oldukça genişletti. Ancak gençler için hala en önemli konu, uzaktan çalışma opsiyonu ve hibrit çalışmada ofiste geçirecekleri süre. Pek çok şirkette gençlerin iş tercihlerini etkilediğini ve insan kaynaklarının uygun adayları bulamadığını biliyoruz. İK'nın 2023'te uyguladığı temel stratejilerin merkezinde esnek çalışma formülleri yer alacaktır. Zam oranları sektör ve pozisyon özelinde değişecektir. Özellikle kilit roller ve zor bulunan pozisyonlarda şirketler, kaybetmemek adına farklı yan hakları ve oranları sunacaktır.
"MAAŞ DÜŞÜRME DE GÜNDEMDE"
KPMG tarafından hazırlanan '2022 ABD CEO Görünümü' raporuna göre ABD'de CEO'ların yüzde 91'i, önümüzdeki 12 ay içerisinde resesyonun yaklaştığını, yüzde 51'i ise gelecek 6 ayda iş gücünü azaltma ihtiyacı olabileceğini düşünüyor. Dolayısıyla ABD ve Avrupa'daki şirketlerin çoğunun çalışan sayısını azaltma ve işe alımları durdurma yönünde karar aldıklarına değinen Yazar Ecehan Ersöz, "Makro ekonomideki belirsiz ortam nedeniyle şirketlerin finansal sağlıklarını gözden geçirdiği ve bu doğrultuda maliyetlerini düşürmeye yönelik önlemler aldıkları görülüyor. İşe alımlar gözden geçiriliyor. Büyük teknoloji şirketleri, yüksek orandaki istihdama karşın 2022'nin 3. çeyrek finansal sonuçlarında beklentilerinin karşılanmadığını gördüler. Burada teknoloji şirketlerinin sunduğu ürün veya hizmet taleplerinde beklenen seviyelerin gerçekleşmemesi, hisselerdeki değer kaybı da etkili oldu. Yatırımcıların ve büyük fonların risk iştahındaki düşüşle birlikte şirketler üzerinde maliyet düşürme baskısı yaratmaları, risk sermayesi şirketlerinin yatırımlarını yüzde 50 ve daha fazla oranda kısması da önemli etkenler. Yatırımcılar teknoloji şirketlerinde ödenen ücretlerin ve ikramiyelerin uzun vadeli sürdürülebilirliğinin olmadığını düşünüyorlar. Maaş düşürme konusu da istihdamı azaltma ile birlikte gündemde. Tüm bunların yanında büyük teknoloji markaları halen en değerli markalar listelerinde en üst sıralarda yer alsalar da en değerli şirketler sıralamasında Suudi Arabistan'ın ulusal petrol şirketi Saudi Aramco'nun dünyanın en değerli şirketi sıralamasında Apple'ın önüne geçtiğini görüyoruz. Dolayısıyla teknoloji şirketleri, belirsiz makroekonomik ortam nedeniyle istihdam, işe alım ve yatırımları dengeleyerek temkinli davranmayı amaçlıyor. Küçülme ve organizasyonel yeniden yapılanma şirketlerin önceliği haline gelmiş durumda. Benzer yaklaşımlar yeni kurulan start-uplar içinde geçerli" diye konuşuyor.
SÜRDÜRÜLEBİLİRLİKLERİNİ KORUYORLAR
Yaşananların tam olarak Silikon Vadisi'nin çöküşü olmadığını kaydeden Ersöz, "Son derece yüksek yaratıcılığa, yetkinlik ve yeteneğe sahip bir potansiyel barındıran bir teknoloji, inovasyon ve girişimcilik merkezi. Teknoloji devlerinin doğmasına vesile olmuş bir ekosistem. Şirketler bu kararları finansal sağlamlıklarını ve sürdürülebilirliklerini korumak için veriyorlar. Özellikle büyük teknoloji şirketleri ekonomik belirsizliklerden etkilenmiş olsalar da halen en değerli markalar konumunda bulunuyorlar" ifadelerini kullanıyor.
"YENİ GİRİŞİMLER ORTAYA ÇIKACAK"
Yaşanan krizin olumlu yanları da olabileceğine dikkat çeken Ersöz, "İşten çıkarmalar şirketteki know-how'ın yani tecrübe ve deneyim birikiminin de kaybolmasına yol açıyor. Tüm firmalar için olduğu gibi bu durum teknoloji firmaları için de son derece önemli bir konu. Teknoloji firmaları için yaratıcılık düzeyi yüksek çalışanlar son derece önemli katma değerler sağlıyorlar. Yetişmiş iş gücünün şirketten ayrılması aslında önemli bir kayıp. Diğer yandan önemli yetkinliklere sahip bu kişiler farklı iş modelleri geliştirmek üzere yeni projeler geliştirebilirler. Yeni girişimler ortaya çıkabilir" diyor.
"TÜRKİYE'Yİ DE ETKİLEYEBİLİR"
Ersöz, işten çıkarma dalgasının Türkiye'yi etkileyip etkilemeyeceği konusunda ise şunları söylüyor: "Teknoloji şirketlerinin bazıları işten çıkarmaların fazlar şeklinde 2023 yılında da süreceği ifade ediliyor. Bu noktada şimdilik ABD ağırlıklı olarak başlayan bu durum farklı lokasyonlarda da ortaya çıkabilir. Şu an net bir açıklama olmasa da ülkemiz için de etkileri olabilir."
2023 İÇİN BEKLENEN ÜCRET ARTIŞ ORANLARI
Otomotiv Ana Sanayi 70.5
Enerji 68.6
Üretim 67.3
Otomotiv Tedarik Sanayi 67.1
Maden - Metal 66.8
Lojistik 66.3
Finansal Hizmetler 65.4
Teknoloji 62.5
Sigorta 61.2
Kimya 60.3
Holdingler 57.8
Tüketici Ürünleri 57.2
Perakende 56.8
Kaynak: Mercer '2023 Ücret ve Yan Haklar Araştırması'
