ZEYNEP CANDAN AKTAŞ Acı deprem felaketi, ülkemizin 11 ilini kapsayan bir bölgesini yaktı, yıktı. 50 binin üstünde can kaybı, 100 binin üstünde yaralı ile bölgeyi bir gecede acılara gark etti. Kayıpların acısı hala taze. Hala yaralar sarılmaya, dertlere derman olunmaya çalışılıyor. Ateş düştüğü yeri yakıyor, insanlarımız bir taraftan kayıplarının acısıyla, bir taraftan da maddi kayıpların etkisiyle oluşan fakirleşme ile mücadele etmeye, ayakta kalmaya çalışıyor. İşte yeniden kış kapıyı çalıyor; kamu, sivil toplum kuruluşları seferber ama yıkılanı tamir etmek, yok olanı yerine koymak o kadar da kolay değil.
Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) 20. yılında can kayıplarına çare olamasa da geride kalanlara tutunacak bir dal oluyor. Gelin, bu hafta deprem bölgesine BES tarafından bakalım. Vefat edenlere, maluliyet nedeniyle sistemden ayrılanlara ve sistemden erken çıkmak zorunda kalanlara ne kadar ödeme yapılmış, dertlere deva olabilmiş mi bir göz atalım:
EGM MOBİL İLE MİRAS TAKİBİ
Öncelikle EGM'nin (Emeklilik Gözetim Merkezi) mobil uygulamasından bahsedelim. Hala bilmeyen veya kullanmayan var ise cep telefonlarına BES Mobil uygulaması indirilebilir ve başta vefat edenlere ait birikimler olmak üzere sorgulama yapılabilir. Sorgulama yapmak için BES hesabının olması da gerekmiyor. Uygulamaya e-devlet şifresiyle giriş yapılabiliyor ve eğer veraset ilamı alınmış bir yakınınıza ait BES sözleşmesi var ise hangi BES şirketinde olduğu görüntülenebiliyor. Böylece mirasçılar gerekli evraklarla müracaat ederek, vefat edenin birikimlerine ulaşabiliyorlar. Burada hemen şunu hatırlatalım: Vefat edenlerin sözleşmeleri 10 yıl boyunca BES şirketlerinden aranıp-sorulmazsa 10 yılın sonunda birikimleri TCMB'ye devrediliyor. TCMB'de iki yıl boyunca yine de hak sahipleri tarafından aranmaz ise Hazine'ye gelir olarak kaydediliyor.
Diğer yandan BES sözleşmesi olanlar, EGM Mobil'de kendi sözleşmelerinin güncel değerlerini de takip edebiliyor. Yani EGM mobil bir anlamda BES şirketlerindeki birikiminizi teyid etme olanağı veriyor. Birden fazla şirkette açılmış sözleşme varsa hepsi görüntülenerek BES'teki toplam birikime ulaşılabiliyor.
GÖNÜLLÜ BES TARAFINDAKİ ÖDEMELER
Deprem olan 11 ilimizde (Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Elazığ, Gaziantep, Hayat, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye ve Şanlıurfa) 6 Kasım 2023'e kadar gönüllü BES sözleşmesi olup da vefat edenlerin yakınlarına 111 milyon liralık birikim ödendi. Maluliyet nedeniyle sistemden ayrılan dört sözleşmeye 250 bin lira ödeme yapıldı. Vefat edenlerin yakınları ve maluliyet nedeniyle ayrılanlar devlet katkılarının tamamını alabilirken, birikimlerin getirileri üzerinden de sadece yüzde 5 kesinti yapıldı.
Ama deprem nedeniyle nakit ihtiyacı olan ve sistemden ayrılanların sayısı çok daha fazla. Deprem bölgesindeki katılımcılar, 49 bine yakın sözleşmeyi sonlandırarak sistemden ayrıldılar. Bu katılımcılara 2 milyara yakın ödeme yapıldı. Böylece bu katılımcılar, sorunlarını çözmede bir nebze olsun, destek buldu. Ama BES sözleşmelerini erken sonlandıranlar, bir taraftan daha yüksek oranda stopaj kesintisi ödedi, diğer taraftan da devlet katkılarının tamamını alamadılar.
OTOMATİK KATILIM TARAFINDAKİ ÖDEMELER
Bilindiği gibi otomatik katılım sistemi daha çok yeni. 2017 yılında uygulanmaya başlandı. Dolayısıyla OKS tarafından yapılan ödemeler nispeten çok daha az. Sadece 365 sözleşme için 5 milyona yakın birikim varislere ödenirken, maluliyet nedeniyle sonlanan yedi sözleşmeye toplamda 15 bin 390 bin lira ödeme yapıldı. Sistemden erken ayrılan 100 bini aşkın sözleşme için ise 593 milyon lira ödeme gerçekleştirildi.
Denilebilir ki, bu ödemeler çok düşük, hangi yaraya derman olacak? Haklısınız, ama bunu bir de bu ödemelerin yapıldığı ailelere, kişilere sormak gerek. Kim bilir, bu birikimler hangi acil ihtiyaçların giderilmesinde kullanıldı. Diğer yandan deprem gerçeği hepimize sigortaların ve BES birikimlerinin ne kadar önemli olduğunu gösterdi. Az veya çok demeden acil durumlarda başvurulabilecek bir birikime her zaman ihtiyaç var.
KISMİ ÖDEME NE GETİRECEK?
Kısmi ödeme düzenlemesi, uzun süredir üzerinde çalışılan bir konuydu ama deprem öncesine yetiştirmek maalesef mümkün olamadı. Deprem nedeniyle sistemden erken çıkmak zorunda kalanlar, BES'teki bütün haklarını kaybetmiş oldular. Halbuki Nisan 2024'te uygulamaya girecek olan kısmı ödeme ile afet bölgesi ilan edilen yerlerde katılımcılar haklarını kaybetmeden birikimlerinden para çekebilecekler. Katılımcıların sistemde bulunma süresine bakılmaksızın birikimlerinin yüzde 50'ye kadar olan kısmı ve katılımcıya kısmi olarak ödenen birikimin yüzde 25'ine kadar da devlet katkısı hesabından ödenebilecek. Katılımcılar böylelikle sistemdeki haklarını kaybetmeyecekler ve diledikleri zamana kadar katkı payı ödemeye devam edebilecekler.
