PARA ARAŞTIRMA/ AYŞEGÜL KÜÇÜKKURT ZOR Teknoloji geliştikçe, çevreye olan duyarlılık, sürdürülebilirlik ve ekosisteme uyumluluk gibi konularda beraberinde geliyor. Gelişen bu teknolojilerden biri de elektrikli otomobiller konusu... Küresel pazarda çok fazla yaygınlaşmaya başlasa da Türkiye'de bu modeldeki otomobilleri son birkaç yıldır sıkça duyar olduk. Özellikle yerli ve milli aracımız TOGG'dan sonra, elektrikli araçlara olan talep epey artmaya başladı. Türkiye'de geçen yıl yaşanan en büyük problemlerden biri, araç stokunda yaşanan krizdi. Alıcılar sıfır araç bulamayınca ikinci el otomobillere yönelmiş, yılsonu ise stokların yenilenmesiyle çeşitli kampanyalarla sektör hareketlendirilmişti. Şimdilerde faizlerin yükselmesi, yine alıcıyı ikinci el pazarına doğru itmeye başladı. Fakat benzinli ve dizel yerine tüketiciler, elektrikli ikinci el araçların peşine düştü. Elektrikli otomobillerin yanı sıra hibrit yani hem elektrikli hem de motoru bir arada barındıran araçlar, arama motorlarında en çok listelenenler arasındaki yerini aldı.
Türkiye'de 2023 yılında toplamda 8 milyon 823 bin 288 adet otomobil ve hafif ticaret ikinci el araç satışı gerçekleşmiş. Bunlardan yaklaşık 30 bini ise elektrikli araç olarak kayıtlara geçiyor. Otomotiv data şirketi CarData'nın verilerine göre sıfır kilometre elektrikli araç satışları; 2022'de 7 bin adetten, 2023'te yaklaşık 80 bin adede yükselmiş. İkinci el otomobil satış rakamları şu anda kamuoyu ile paylaşılsa da bunların içerisinde kaçının elektrikli kaçının hibrit olduğu konusunda net bir veri bulunmuyor. Data şirketleri genel olarak ortalama bir yüzde ve rakam söylerken, elektrikli araç piyasasının daha fazla talebe ulaşması durumunda rakamların daha net ortaya çıkacağı söyleniyor.
İkinci el elektrikli bir araç alırken nelere dikkat edilmeli, ekspertiz işlemleri nasıl yapılmalı, hangi konulara dikkat edilmeli araştırdık…
GEÇEN YIL 80 BİN ADET SATILDI
2012 yılında kurulan, Türkiye otomotiv pazarındaki verileri toplayarak analiz eden CarData, pazarda yer alan tüm sıfır ve ikinci el otomotivlerin güncel verilerini kurum ve kuruluşlarla paylaşan bir şirket. İkinci el elektrikli araç piyasasındaki verileri ise bir hayli kapsamlı. CarData'nın Genel Müdürü Hüsamettin Yalçın, Türkiye'nin ikinci el otomotiv piyasasının geçen yılın yaz ayından bu yana toparlanmaya başladığını söylüyor. "2024 yılında, sıfır araçların daha yaygın hale gelmesi ve ikinci el araç fiyatlarının daha makul seviyelere gerilemesi bekleniyor. 2023'ün son aylarında, bayiler sıfır araç alımlarında peşin ödeme indirimleri ve faizsiz kredi imkânları sunarak bu süreci hızlandırdılar ve bu durum hala devam ediyor" diyen Yalçın, piyasa koşulları ve ekonomik faktörlerdeki değişikliklerin otomotiv sektöründe önemli etkiler yapabileceğinin altını çiziyor. CarData'nın verilerine göre; 2023 yılında Türkiye'de ikinci el araç pazarı, mükerrer satışlar çıkarıldığında yaklaşık 6 milyon araç satışı ile önemli bir hacme ulaşmış durumda. Bu dönemde, elektrikli araç pazarı da önemli bir büyüme gösterirken, sıfır kilometre elektrikli araç satışları; 2022'de 7 bin adet iken, 2023'te yaklaşık 80 bin adede yükselmiş. Bu verilere bakıldığında Yalçın, elektrikli araç pazarının büyüdüğünün altını çizerken, Türkiye'deki otomotiv verileri hakkında ise şunları söylüyor:
"İkinci el elektrikli araç satışlarına bakıldığında, 2023 yılında yaklaşık 30 bin adet olarak gerçekleştiği görülüyor. Bu toplam ikinci el araç satışlarının yaklaşık yüzde 0.5'ini oluşturuyor. Bu oran, elektrikli araçların ikinci el pazarındaki payının hala düşük olduğunu gösterse de sıfır kilometre elektrikli araç satışlarındaki büyük artış, bu durumu tetikleyecektir."
HEM ELEKTRİKLİ HEM HİBRİT
Elektrikli ve hibrit araçlara olan talep son yıllarda büyük ölçüde artış gösterdi. Bu talep sıfır araçlara olduğu kadar, ikinci el piyasasında da kendini gösteriyor. Elektrikli ve hibrit araçların popülerliğinin artması, çevresel farkındalığın yükselmesi, yakıt maliyetlerinin artması ve bu araçlara yönelik devlet teşviklerinin etkisiyle ikinci el pazarında bu kategorideki araçların sayısında ve satışlarında ciddi artışlar var. Yalçın, elektrikli ve hibrit araçların ikinci el piyasasının özellikle bazı faktörler nedeniyle genişlediğini söylüyor ve bu faktörleri şöyle sıralıyor:
"Piyasaya sürülen yeni elektrikli ve hibrit araç modellerinin sayısının artmasıyla kullanıcılar, daha yeni teknolojilere geçme eğiliminde oluyor. Bu da ikinci el piyasasında daha fazla elektrikli ve hibrit aracın bulunmasını sağlıyor. Yeni elektrikli ve hibrit araçlar, genellikle yüksek fiyat etiketlerine sahip olabilir. Bu nedenle özellikle maliyetler konusunda daha hassas olan alıcılar için ikinci el elektrikli ve hibrit araçlar cazip bir alternatif haline geliyor. Elektrikli ve hibrit araç sahipleri, bu teknolojilerin sağladığı faydaları (düşük işletme maliyetleri, daha az bakım ihtiyacı vb.) deneyimledikçe, bu pozitif deneyimler ikinci el alıcıları arasında da yayılıyor ve ikinci el pazarındaki talebi artırıyor."
"BELİRSİZLİK DEVAM EDİYOR"
Otomerkezi.net CEO'su Muhammed Ali Karakaş, 2023 yılı Ağustos ayından sonra başlayan otomotivdeki durgunluğun, yine aynı yılın sonuna doğru daha fazla hissedildiğini söylüyor. Ocak ayı itibarıyla özellikle sıfır araçlardaki yeni modellerin gelişiyle beraber ikinci el pazarında da hareketlenme yaşandığının altını çiziyor ve mart ayında satışların artmasını beklediklerini ifade ediyor. Karakaş, 2023 yılında Türkiye'de 8 milyon 823 bin 288 adet otomobil ve hafif ticaret ikinci el araç satışının gerçekleştiğini ve elektrikli araç pazarının son yıllarda büyümeye başladığı için ikinci el ile ilgili henüz net bir veri olmadığını belirtiyor. Elektrikli ve hibrit araçların ikinci el piyasasına ilişkin ise Karakaş, şu noktalara dikkat çekiyor:
"Elektrikli araçlar ve hibrit araçlardaki esas büyüme 2023 yılından itibaren gerçekleşti. Şu etapta araç parkı arttığı için ikinci elin önceki senelere göre daha iyi bir seviyede olduğunu söyleyebiliriz. Özellikle yüzde 100 elektrikli araçlarda belirsizlik devam ediyor. Bu belirsizlik sebebiyle bir miktar daha tereddütle yaklaşılıp fiyatlarda daha ihtiyatlı bir fiyatlama yapılıyor. Hibrit araçlar bu konuda biraz daha avantajlı çünkü aracın içinde içten yanmalı motor olduğu için daha az ihtiyatlı bir fiyatlama yapılıyor. Ama burada iki tip müşteri var. Tümüyle maliyet unsurunu gözeten ve kısa mesafelerde kullanan kullanıcı tipi; onlar direkt elektrikli alıyor, hibrit almıyor. Çünkü elektrikli olarak kullanmadığınız PHEV dediğimiz şarj edilebilir hibrit modellerde, elektrik kısmını kullanmadığınızda bir avantajı olmuyor. Hem kısa hem uzun mesafe yapanlar da daha ihtiyatlı bir yaklaşım içinde hibrit araçlara yönleniyorlar."
"ŞARJ İSTASYON NOKTALARI ÇOĞALMALI"
Karakaş'ta diğer firmalar gibi elektrikli ve hibrit otomobillerin ikinci elini alırken çok dikkatli olunması gerektiği konusunda uyarılarda bulunuyor. Bu nedenle ekspertiz yapılırken de işin uzmanından destek almak şart. "İkinci el elektrikli ve şarj edebilir hibrit araçların ekspertizi diğer araçlardan daha farklı. Bunlar için özel aletlere ve özel elektrik teknisyenlerine ihtiyaç var. Bu çerçevede Türkiye'de de bu ekipmana ve teknisyene sahip olan, bu yatırımı yapmış ekspertiz firmalarının sayısı artıyor. Şu anda halihazırda da sadece boya kaporta ekspertizi yapılabiliyor" diyen Karakaş, ekipman ve personel olmadığı zaman otomotivdeki belirsizliklerin de oldukça fazla olduğuna dikkat çekiyor. Bu nedenle ikinci el elektrikli araç alacakların bu konuda çok dikkat etmesi gerekiyor. Alıcıların aklındaki bir diğer soru ise, elektrikli araçların piyasa değeri. Her firmanın ayrı bir hesaplama yöntemi bulunuyor. Karakaş, normalde bir rayiç değeri hesaplayan yıllara binaen araçların ne kadar yıprandığını ve amortismanlarını hesaplayan marka istatistiğine sahip olan yazılımların olduğunu, buna göre belli yüzdelerle normal araçların ikinci el değerinin belirlendiğini söylüyor.
Uzmanlar, hem sıfır hem de ikinci el elektrikli otomobillerin piyasada tercih edildiğini söylemek için çok erken olduğunu belirtirken, Türkiye'de kullanım için coğrafyanın diğer ülkelere nazaran daha meşakkatli olduğunu söylüyor. Karakaş; "Avrupa Birliği'ndeki Hollanda gibi Belçika gibi ülkeler değiliz. Yani düz alana yayılmış, kısa mesafeleri olan, altyapısı kuvvetli bir ülke değiliz. Coğrafi olarak da gelişmişlik ve gelir yapısı homojen değil. Bu nedenle özellikle Batı Bölgesi, Marmara Bölgesi, Ege Bölgesi gibi bölgelerde şarj istasyonları sayısının artması lazım. Öte yandan buradan uzun bir seyahate çıktığınızda, onları da güvene alabilecek hem altyapının hem de hızlı şarj istasyonları yaygın olması lazım" diyerek araçlar kadar şarj istasyon noktalarının da çoğalması gerektiğini anlatıyor.
Melih MUTLU / Otoshops Genel Müdürü
"Hibrit araçlara daha fazla yönelme var"
Geçen yıla baktığımızda her iki kategoride 2023'e oranla pazar paylarının artmış olduğunu gözlemliyoruz. Sıfır otomobil pazarının yüzde 9.51'i hibrit araçlardan oluşurken, yüzde 6.98'inin tam elektrikli araçlardan oluşuyor. İkinci el pazar paylarına baktığımız zaman hibrit araçların ikinci el pazarındaki satış payı 133 bin adet civarındayken, elektrikli araçlar için bu rakam 15 bin adet seviyesinde. Çağa ayak uydurmak isteyen, yakıt tasarrufu sağlamak isteyen ve konfor alanından çıkmak istemeyen tüketicilerin ikinci el pazarında elektrikli ve içten yanmalı motorun bir arada bulunduğu hibrit araçlara daha fazla yöneldiğini söyleyebiliriz. Sıfır otomobil piyasasında oluşan talep, ikinci el otomobil piyasasıyla paralel ilerlemiyor. Talebin yavaş olduğu piyasada sıfır fiyatlarındaki artış, içten yanmalı motorlarda aynı zaman etki gösterebilirken, elektrikli araç piyasasında talep yavaşlığından dolayı aynı etkiyi göstermiyor.
İkinci el elektrikli araç satın alacaklar dikkat!
Elektrikli veya hibrit bir ikinci el araç almayı düşünen alıcıların dikkat etmesi gereken önemli noktalar olduğuna vurgu yapan CarData Genel Müdürü Hüsamettin Yalçın, bu araçların geleneksel içten yanmalı motorlu araçlardan farklı özelliklere ve bakım ihtiyaçlarına sahip olduğunu söylüyor. Alıcıların dikkat etmesi gereken 10 temel maddeyi ise kısaca şu sözlerle özetliyor:
İşin uzmanlarına ekspertiz yaptırın
Ekspertiz şirketlerinin, elektrikli ve hibrit araç teknolojileri konusunda eğitilmiş uzmanlara sahip olması önemli bir konu. Bu sayede, alıcılar araçların durumu hakkında doğru ve detaylı bilgilere ulaşabiliyor. Elektrikli ve hibrit araçların ekspertizi, uzmanlık gerektiren bir süreç. Bu araçları satın almayı düşünen kişilerin, bu konuda deneyimli bir ekspertiz hizmeti almaları gerekiyor. İkinci el elektrikli ve hibrit araçların ekspertizi, geleneksel içten yanmalı motorlu araçların ekspertizinden farklılık gösterdiğini söyleyen CarData Genel Müdürü Hüsamettin Yalçın, bu araçların ekspertizi sırasında dikkate alınması gereken başlıca noktaları şöyle sıralıyor;
* Batarya sağlığı ve kapasitesi: Elektrikli ve hibrit araçların en önemli bileşeni bataryadır. Batarya sağlığı, kapasitesi ve kalan ömrünün detaylı bir şekilde değerlendirilmesi gerekir. Batarya kapasitesinin zamanla azalması normaldir, ancak önemli derecede kapasite kaybı, batarya değişimi gibi maliyetli işlemlere yol açabilir.
* Elektrik motoru ve güç aktarım sistemi: Elektrik motorunun durumu ve güç aktarım sisteminin işlevselliği kontrol edilmelidir. Elektrik motorlarında aşınma ve yıpranma belirtileri, geleneksel motorlardakinden farklıdır.
* Şarj sistemi ve bağlantıları: Araç şarj sisteminin ve şarj bağlantı noktalarının hasarsız ve işlevsel olup olmadığı kontrol edilmelidir. Ayrıca, aracın farklı şarj istasyonları ve şarj türleri ile uyumluluğu da önem taşır.
* Yazılım ve araç elektroniği: Elektrikli ve hibrit araçlar, gelişmiş yazılım ve elektronik sistemlere sahiptir. Bu sistemlerin güncel olup olmadığı ve düzgün çalışıp çalışmadığı incelenmelidir.
* Soğutma sistemi: Elektrikli ve hibrit araçların batarya ve elektrik motorlarının soğutulması için özel soğutma sistemleri bulunur. Bu sistemlerin sağlığı ve etkinliği kontrol edilmelidir.
* Frenleme sistemi ve regeneratif frenleme: Elektrikli ve hibrit araçlar, regeneratif frenleme özelliğine sahiptir. Bu sistemin doğru çalışıp çalışmadığı test edilmelidir.
* Süspansiyon ve şasi: Elektrikli araçlar genellikle daha ağır bataryalara sahiptir, bu da süspansiyon ve şasi üzerinde farklı bir yük oluşturur. Bu sistemlerin durumu incelenmelidir.
* İç ve dış durum: Araç içi ve dışı detaylıca incelenmeli, kaza veya hasar belirtileri aranmalıdır.
* Lastikler ve yol tutuş: Elektrikli araçların yüksek torku nedeniyle lastiklerin durumu ve aşınma oranı önem taşır.
* Tarihçe ve bakım kayıtları: Araç sahiplik geçmişi, kaza kayıtları ve bakım kayıtlarının incelenmesi, aracın genel durumu hakkında önemli bilgiler sağlar.
