Alternatif turizmin yeni fenomeni: Shinrin-yoku

İREM GÜL/ Yoğun şehir yaşamı, dijital ekranlarla artan stres ve zihinsel yorgunluk, insanların doğada yenilenme ve rahatlama arayışını arttırıyor. İşte tam da bu noktada "Shinrin-yoku" (Orman banyosu) öne çıkıyor. Bilimsel olarak kanıtlanmış tedavi edici özelliğe sahip olan bu uygulama, kafanızdaki düşüncelerden uzaklaşıp beş duyu organınızla doğada sadece var olmak, anı yaşamak olarak tanımlanıyor. Japonya'da geliştirilen ve ABD, Güney Kore gibi ülkelerde sağlık turizminin bir parçası haline gelen orman banyosu, Türkiye'nin orman zenginliği düşünüldüğünde hem yerli hem de yabancı turistler için büyük bir fırsat sunuyor. Ancak, Türkiye'de bu alanda kurumsallaşma ve bunun sağlık turizmine entegrasyonu konusunda henüz yolun başında olunduğuna işaret ediliyor.

Bu konsepti 2022 yılında haberleştirmiş, orman banyosunun Japonya'dan dünyaya yayılış sürecini detaylarıyla aktarmıştık. O dönemde yeni bir akım olarak değerlendirdiğimiz bu yaklaşım, bugün Türkiye'de somut bir turizm modeline dönüşme yoluna girmiş durumda. Doğanın tadını çıkararak yapılan bu etkinlik yemek öğünleri, yoga, meditasyon gibi faaliyetlerle de genişletilebiliyor. Bu yönüyle de sürdürülebilir, yenilikçi ve yerel ekonomilere katkı sağlayacak bir turizm modeli olarak dikkat çekiyor.

TÜRKİYE'DE POTANSİYELİ ÇOK YÜKSEK

Yeditepe Üniversitesi Turizm İşletmeciliği Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Demet Genceli, orman banyosunu doğayla bütünleşen terapötik bir deneyim olarak tanımlıyor. Bu uygulamanın tedavi edici etkileri nedeniyle sağlık turizmi kapsamında değerlendirilebileceğini belirten Genceli, ABD, Japonya ve Güney Kore gibi ülkelerde çeşitli örneklerin bulunduğunu, özellikle Güney Kore'de 2020 itibarıyla 32 terapötik ormanın faaliyette olduğunu aktarıyor.

Sağlıklı yaşam ve mindfulness (bilinçli farkındalık) trendlerinin dünya genelinde yükselişe geçmesiyle birlikte, orman banyosu gibi doğa temelli deneyimlere olan ilgi de artıyor. Genceli, Türkiye'nin zengin orman ekosistemiyle bu alanda önemli bir potansiyele sahip olduğuna dikkat çekiyor. Orta ve üst gelir grubundaki yerli ve yabancı turistlerin bu tür deneyimlere ilgi gösterebileceğini belirten Genceli, özellikle doğa aktivitelerinin günlük yaşamın bir parçası olduğu Almanya, Hollanda ve İskandinav ülkelerinden gelen turist sayısında artış yaşanabileceğini ifade ediyor.

Etkinliklerin, yürüyüş yolları olan, sessiz ve koruma altındaki ormanlarda yapılması gerektiğini belirten Genceli, Akdeniz, Ege ve Karadeniz bölgelerinin orman varlığıyla öne çıktığını, ancak yaz aylarında artan yangın tehlikesinin bu potansiyeli tehdit ettiğini ekliyor. Uzman eşliğinde 2-3 saat süren bu etkinliklerin meditasyon, nefes ve sessizlik pratikleri içerebileceğini belirten Genceli, katılımcılar için kişisel ekipmanların (yoga matı, su vb.) özel olması, ayrıca sağlık ve güvenlik sigortalarının tamamlanması gerektiğine dikkat çekiyor.

YEREL EKONOMİYE KATKISI BÜYÜK

Genceli, orman banyosu gibi doğa temelli etkinliklerin, Antalya ve Bodrum gibi yaz turizm merkezleri yerine alternatif destinasyonlarda kalış süresini uzatıp turizm gelirlerini artıracağını söylüyor. Yerel halkla entegre konaklama imkânları sunan bu etkinliklerin, konaklama, yeme-içme ve hediyelik eşya sektörlerinde yerel esnafa katkı sağlayacağını belirten Genceli, doğru tanıtım ve pazarlama ile bu niş alanın önemli ekonomik değer yaratabileceğini vurguluyor.

Sürdürülebilir gelişim için ormanların korunması, rehberlerin eğitimli olması ve sağlık-güvenlik standartlarının belirlenmesinin kritik olduğunu vurgulayan Genceli, orman banyosu turizminin endemik bitkiler, geleneksel ritüeller ve yöresel mutfak gibi kültürel unsurlarla zenginleştirilmesi gerektiğini savunuyor. Son olarak, kamu teşvikleri ve tanıtım desteğiyle bu alanın hızla büyüyebileceğini ve akademisyenlerin bu süreçte projeleriyle katkı sunabileceğini belirtiyor.

YENİ TURİZM PAKETİ FIRSATLARI

Orman banyosu turlarının yoga ve spa paketleriyle sağlık turizmi kapsamında birleştirilebileceğini dile getiren Genceli, bu turların yabancılara "Wellness Retreat", "Mindfulness and Healing" gibi isimlerle tanıtılabileceğini söylüyor. Bu paketleri, sağlık turizmi acentelerinin termal otel konaklamalarına "sağlık ve huzur" temalı ek hizmet olarak sunabileceğini anlatan Genceli, ayrıca doğa yürüyüşü ve trekking aktivitelerine entegre edilebileceğini belirtiyor. Genceli, kurumların Incentive (teşvik) seyahatleri adı altındaki ödül, motivasyon gezilerine veya psikoloji kampları gibi eğitimlerin merkezi haline gelebileceğini ifade ediyor.

KÂRLILIĞI YÜKSEK, ETKİSİ GENİŞ

Sağlık ve doğa temelli turizmin, yüksek kâr potansiyeli taşıdığını söyleyen Genceli, orman banyosunun, mevcut ve potansiyel girişimciler için cazip fırsatlar sunduğunu ifade ediyor. Genceli'ye göre, her turda görev alan 1-2 rehber veya eğitmen sayesinde istihdam sağlanırken, kırsal kalkınmaya da katkı sunuluyor. En az bir gece konaklamalı etkinlikler, konaklama ve yeme-içme gelirlerini artırırken, ulaşım ve transfer hizmetleri küçük işletmelere yeni gelir kapıları açıyor. Uzman rehber istihdamı, tanıtım, pazarlama, ulaşım ve ekipman temini gibi unsurlar temel maliyet kalemlerini oluştururken, bu giderlerin mevsime, bölgeye ve hedef gruba göre değişebileceğini de ekliyor.

Orman banyosu turunu aktif olarak gerçekleştiren Rumba Tur Seyahat Acentası Müdürü Bülent Yurdal, bu uygulamayla ilk kez yabancı bir internet paylaşımında karşılaştığını aktarıyor. Araştırdıkça yıllardır yaptığı konsept kamplarında (şirket, anne-çocuk vb.) çok ilgili olduğunu ve bilimselliğini kanıtlamış bu yöntemin daha çok kitleyle buluşturması gerektiğine karar vererek bu işe başladığını anlatıyor. Etkinlikleri resmi bir çerçevede yürüttüklerini söyleyen Yurdal, henüz net bir hedef kitle oluşmadığını, öncelikle uygulamanın ciddiyeti ve faydalarının tanıtılması gerektiğinin altını çiziyor. Kurumsal yaşamın stresinden bunalan bireylerin bu deneyime yönelmesi gerektiğini ifade eden Yurdal, katılımcıların çoğunlukla 40 yaş üstü, doğa tutkunu ve zihinsel rahatlama arayışında olanlardan oluştuğunu aktarıyor.

Seyahat acentesi oldukları için ekstra kurulum maliyeti olmadan bu uygulamaya başladıklarını anlatan Yurdal, orman banyosuna henüz ticari olarak bakmadıklarını ancak maddi yatırımla çok getirisi olacak bir iş modeli olacağını anlatıyor.

ALMANYA'DAN KIRKLARELİ'NE ORMAN BANYOSU

Kırklareli Üniversitesi Turizm Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Han Ergüven'in orman banyosu serüveni, 2016'da Berlin'de katıldığı Uluslararası Turizm Borsası'nda (ITB-Internationale Tourismusbörse) "Waldbaden" kavramıyla tanışmasıyla başlamış. Türkiye'ye döner dönmez bu alanda araştırmalara başlayan Ergüven, zamanla köşe yazıları, akademik makaleler ve bildiriler kaleme almış. 2024'te "Orman Banyosu – Bir Keşif Hikâyesi" adlı e-kitabını yayımlayan Ergüven, teoriyle yetinmeyip, Almanya'da rehberlik eğitimi alarak 2022'den bu yana Kırklareli ormanlarında etkinlikler düzenliyor.

ROTALAR YAŞ GRUPLARINA GÖRE BELİRLENİYOR

Ergüven, orman banyosunu Türkiye'de gelişmekte olan alternatif bir doğa turizmi alanı olarak değerlendiriyor. Özellikle ormanlık alanları fazla olan destinasyonlarda bu uygulamanın büyük potansiyele sahip olduğunu ve turizm gelirlerini artırabileceğini belirtiyor. Ancak Türkiye'de henüz orman işletmesi kurmak için erken olduğunu vurguluyor. Etkinliklerin yaş gruplarına göre farklılaştırılması gerektiğini söyleyen Ergüven, ileri yaşlar için kısa rotalar, çocuklu aileler veya çiftler için ise eğlence temelli seçenekler öneriyor. Orman banyosunu "şehir detoksu" olarak tanımlayan Ergüven, dijital detoks ve iklim terapisi gibi diğer doğa temelli aktivitelerle entegre edilerek etkinin artırılabileceğini ifade ediyor. Bu deneyime ilgi duyan turist profilini ise "Para zengini, zaman fakiri" insanlar olarak tanımlıyor.

Orman banyosunun Türkiye'deki potansiyelini Almanya üzerinden değerlendiren Ergüven, bu uygulamanın Almanya'da sağlık sigortalarının rehabilitasyon kapsamında masrafları karşıladığını belirtiyor. Bu sayede hem ulusal hem yerel düzeyde ekonomik çarpan etkisi oluştuğuna dikkat çekiyor. Türkiye'nin bu alanda henüz emekleme aşamasında olduğunu ifade eden Ergüven, bu durumu şu sözleriyle özetliyor: "Örneğin, Kırklareli Üniversitesi Sürekli Eğitim Merkezi iş birliğiyle Kırklareli ormanlarında orman banyosu etkinlikleri düzenledik. Etkinliği bir orman köyüne yakın planladık ve sonunda köylü kadınların bütçelerine katkı sağlamak amacıyla bir köy yemeği organize ettik. Bir sonraki etkinliği ise bir doğa konaklama tesisiyle birlikte yapmayı planlıyoruz. Gelecekte, eğitimini vereceğim orman banyosu liderleri bu etkinlikleri yürütebilir. Bu liderlerin yerel halktan seçilmesi durumunda, orman banyosu kırsal turizm için bir kalkınma modeline dönüşebilir. Ayrıca bu tür etkinlikler, doğa temalı tesislerde konaklayan misafirlerin hem kalış süresini uzatabilir hem de daha deneyim odaklı zaman geçirmelerini sağlayabilir."

"DEVLET POLİTİKASI HALİNE GELEBİLİR"

Henüz gelişmekte olan orman banyosunun, sürdürülebilir şekilde planlanıp uygulanması halinde güçlü bir turistik ürün haline gelebileceğini vurgulayan Ergüven, Japonya örneğinde olduğu gibi bireylerin fiziksel ve ruhsal sağlığına katkısıyla zamanla devlet politikası haline gelebileceğini söylüyor. Bu doğrultuda Kırklareli Üniversitesi, Trakya Kalkınma Ajansı ve çeşitli konaklama işletmeleriyle iş birlikleri yürüttüklerini belirten Ergüven, bir sonraki adım olarak ise Kırklareli Üniversitesi Tıp Fakültesi'nden bilim insanlarıyla birlikte orman terapisini geliştirmeyi hedeflediklerini vurguluyor.

Emine AKIN AYTOP / Üsküdar Üniversitesi NPİSTANBUL Hastanesi Uzman Klinik Psikolog

Dünyadan orman banyosu örnekleri

Modern yaşamın yarattığı zihin ve beden yorgunluğu içinde doğa, sakinleşmenin, yavaşlamanın ve anı tüm duyularla yaşamanın önemini hatırlatıyor. Japonya'da doğan ve dünya çapında ilgi gören "Orman Banyosu" (Shinrin-yoku) da bu ihtiyaca yanıt veren, doğayla temasa dayalı iyileştirici bir uygulama. Bilimsel araştırmalar da orman banyosunun fiziksel ve ruhsal sağlığa önemli katkılar sağladığını hem tedaviye destek hem de koruyucu sağlık için değerli olduğunu ortaya koyuyor.

Orman banyosu; yavaş adımlarla yürümek, ağaçlara dokunmak, kuş seslerini dinlemek, toprağın kokusunu almak gibi beş duyuyla orman atmosferini derinlemesine deneyimlemeyi içeriyor. Bu farkındalık temelli uygulama, kişiyi "şimdi ve burada" olmaya davet ediyor.

Türkiye, zengin orman varlığına rağmen bu alanda henüz kurumsal bir yapıya sahip değil. Sınırlı sayıda akademik araştırma ve doğa temelli atölye dışında, uygulama daha çok eko turizm kapsamında ele alınıyor. Fakat bu faaliyetler sağlık temelli değil.

Öte yandan, Japonya başta olmak üzere, 2004 yılından itibaren orman tıbbı alanında bilimsel veriler toplanmış ve bu verilerle desteklenen çalışmalar yayınlanmıştır. Tokyo'da Prof. Dr. Qing Li tarafından yürütülen çalışmalar, orman banyosunun NK hücrelerini arttırdığını ve etkisinin 7 gün boyunca devam ettiğini göstermiştir. Avrupa'da da 2004–2008 arasında yürütülen çalışmalar, doğayla temasın bireylerin hem ruhsal hem de fiziksel sağlığına katkı sunduğuna dair bulgular ortaya koymuştur. Asya'nın diğer ülkelerinde de orman terapisine yönelik farkındalık artmıştır. Çin'de bu yaklaşım 2012 yılında tanıtılmış, bir yıl sonra uygulamaya konmuş ve çeşitli bölgelerde düzenli olarak kullanılmaya başlanmıştır. Ayrıca Tayvan ve Güney Kore gibi ülkelerde de bu alanda çeşitli çalışmalar ve uygulamalar yapılmaktadır.

Orman banyosunun bilimsel araştırmalara dayanan başlıca faydaları

• Kardiyovasküler Sağlık: Kan basıncını düşürür, kalp hızını yavaşlatır, damar sağlığını korumada destekleyici olabilir.
• Bağışıklık Sistemi: Bitki uçucu yağları ve temiz hava, bağışıklık hücrelerini güçlendirir.
• Stres ve Hormon Dengesi: Stres hormonlarını azaltır, uyku kalitesini artırır.
• Ruh Sağlığı: Kaygı, depresyon ve stresi azaltır; serotonin, dopamin ve endorfin üretimini destekler.
• Kronik Hastalıklar: Diyabet gibi hastalıklarda kan şekeri kontrolüne yardımcı olur.
• Zihinsel Fonksiyonlar: Dikkat, hafıza ve problem çözme becerilerini geliştirebilir.
• Solunum ve Sindirim: Solunum yollarını rahatlatıp sindirimi destekleyebilir.
• Kadın Sağlığı: Menopoz sonrası hormon dengesini korunmasına, stres ve kalp hastalıkları riskinin azalmasına yardımcı olabilir.

Orman banyosu etkinliğine katılanlardan notlar:

• "İlk başta sıkıcı ya da hoşuma gitmeyeceğini düşünerek biraz daha ön yargılı davranmıştım ama ormana girdiğim andan itibaren sanki dış dünyaya bütün kulaklarımı kapattım ve kendimi ona bıraktım. Bir insana ağaçla konuşmak nasıl iyi gelebilir ki? Fazlasıyla iyi geldi. Her şey çok sakin ve çok güzeldi. Teşekkür ederim."
• "Orman Banyosu deneyimi tam olarak ferah, rahat ve sakin hissettirdi. İçsel dünyamızdaki benlikle karşılaştığımızdan ötürü deneyim içinde kullanılan metotlar tam anlamıyla yerindeydi. Doğa ile iç içe olmamız da ekstradan iyi hissettirdiği için kimse çekinmedi. Bu durum etkinliği daha da keyifli kıldı."
• "Süreci yaşamak, ormanı anlamak, ağaç ile iletişim kurmak, dokunmak, konsantre olmak, detayları hissetmek. İçerisinde hem öğreti hem deneyim hem de felsefe içermesi süreci özel kılıyor."
• "Ön yargılarla, bizim hakkımızda ne düşünülür, ne hissedilir, yaptığımız şey gerçekten önemli mi gibi düşünceler ve duygularla gelen birçok kişinin yolculuğun bir bölümünde gerçekten kendini bulduğunu, kendi özünü hissettiğini fark ettim. İhtiyacım olduğu anda, destek olan ve kendimi hafiflemiş hissederek çıktığım bir yolculuk oldu."